Dutch orthodox-protestant parties and the ghost of the French Revolution

By Ewout Klei

Some events have had a great impact on history, creating a collective memory like the Second World War, or more recently 9/11. The impact of these events are not only inspiring many writers but also play an important role in the political debate even today. The memory of the Second World War separates good from evil in the Western world. Democracy, freedom of expression and toleration of ethnic minorities are right, while dictatorship, censorship and discrimination are wrong. The memory of 9/11 has a similar moral function. In the Western view democracy, patriotism and women’s rights are good, while terrorism, religious fundamentalism and a traditional patriarchal society are evil.

The aftermath of the French Revolution of 1789 created a collective memory in the nineteenth century impacting heavily the political debate. On the one hand, the ideals of the French Revolution – liberty, equality and brotherhood – contributed greatly to the development of three political ideologies: liberalism (freedom), socialism (equality) and nationalism (brotherhood). On the other hand, there were also political ideologies, which opposed the French Revolution and its ideals. Conservatism, developed by political philosophers such as the Anglo-Irish politician Edmund Burke, the French-speaking writer Joseph de Maistre and the German ecclesiastical lawyer Friedrich Julius Stahl, promoted traditional and Christian values and institutions and defended the privileges of both the nobility and the State Church.
In the Netherlands the French Revolution was heavily criticized by Guillaume Groen van Prinsterer, a devote Christian historian and politician. Groen was influenced by Burke and Stahl and promoted his own orthodox-protestant version of conservatism. But Groen didn’t call himself a conservative, a counter-revolutionary or a reactionary. He rejected the entire available spectrum of political positions, promoting a "radical alternative in politics, along anti-revolutionary, Christian-historical lines". The real political antithesis was not the antithesis between conservatism and progressivism, but the antithesis between belief and unbelief.
According to French revolutionaries sovereignty resides in the people and not in God. For this reason Groen condemned the French Revolution as unbelief, as a rebellion against the authority of God. Other revolutions, for example the Belgian Revolution of 1830 and the Spring of Nations of 1848, were also condemned by Groen. In fact, all revolutions and all non-Christian ideologies were considered unbelief, and therefore must be condemned. On the contrary, the Dutch Revolt in the sixteenth century against Spain was approved by Groen, because this was a Calvinist rebellion against Catholic Spain and the Dutch rebels acknowledged God’s sovereignty. Their rebellion was not motivated by revolutionary ideas but by Christian principles.

Groen is the godfather of the anti-revolutionary movement in the Netherlands. Not only the Anti-Revolutionary Party (1879-1980) of Abraham Kuyper (1837-1920) was part of this movement, but also the Christian-Historical Union (1908-1980) of A.F. de Savornin Loman (1837-1924), and small orthodox protestant parties like the SGP (Staatkundig Gereformeerde Partij, Reformed Political Party) (1918-), the GPV (Gereformeerd Politiek Verbond, Reformed Political Alliance) (1948-2000) and the RPF (Reformatorische Politieke Federatie ,Reformed Political Federation) (1975-2000).
ARP and CHU had often participated in the Dutch government. The ARP represented approximately 10% of the Dutch votes, the CHU 8%. Before World War II, they had a dominant role in Dutch politics because many Dutch still considered the Netherlands as a Protestant nation. After the war however the KVP (Katholieke Volks Partij, Catholic People’s Party) and the PvdA (Partij van de Arbeid, Labour) became dominant. In response to the secularization and the loss of votes, ARP, CHU and KVP decided to merge. In 1980 the Christian Democratic Appeal was founded, a Christian democratic party for Protestants and Catholics, but also for Muslims and other non-Christians. In its heyday the CDA represented 35% of the votes.
SGP, GPV and RPF together represented 5% of the Dutch votes. These small Christian parties were testimonial parties and focused on their principles, instead of adapting them to local or temporal issues in the pursuit of coalition government participation. They have a marginal role in Dutch politics. SGP, GPV and RPF believed they were the true heirs of Groen’s legacy.
Since the year 2000, GPV and RPF are merged into the ChristenUnie (ChristianUnion), representing 3% of the Dutch votes. The ChristenUnie did not want to stay a testimonial party. From 2007 to 2010, the ChristenUnie participated in a centre-left government coalition. The SGP too aspired more influence on the government. From 2010 to 2012, the SGP gave passive support to the centre-right minority coalition.

Figure 1: Protestant Parties in the Netherlands

This paper will research the function of the ghost of the French Revolution and the legacy of Groen van Prinsterer in the political ideology of the orthodox-protestant parties SGP, GPV, RPF and ChristenUnie from 1945 to today. Why was the French Revolution so important for the collective memory and identity for these parties, even after other big historical events, such as World War II and the September 11 attacks?

Fighting the ghost: Verbrugh’s vision
One of Neo Calvinism’s most interesting political philosophers is A.J. Verbrugh. He was the ideologue of the GPV and representing them from 1971 to 1981 as a Member of Parliament. Verbrugh developed the ideas of Groen, especially those concerning the ideal of the Christian State. Groen criticized the Dutch liberal constitution of 1848 because of its ungodly and revolutionary principles, but his criticism was only theoretical and he didn’t develop a real alternative. Verbrugh did. In response to the secular constitutions of the Netherlands and of France, he advocated a Christian constitution based on God’s Law.
The French constitution of 1791 was originated by the Declaration of the Rights of Man and the Citizen of 1789. This Declaration had a humanist spirit and advocated the political principles of the Enlightenment. Authority is not God-given but comes from the people, humans have inalienable human rights and society is made up of individuals with equal rights, instead of different groups with different privileges.
The French Declaration had a strong influence on the Dutch civil rights. In 1796, one year after the French armies invaded the Netherlands and the Batavian Republic was established, church and state became separated. Before 1796, only members of the Dutch Reformed Church were allowed to occupy public positions. Our first National Assembly however had catholic, Jewish and protestant dissenter representatives. However, when emperor Napoleon met his Waterloo at Waterloo and the House of Orange was back in the saddle, these liberal changes were made undone. After 1848 Catholics, Jews, protestant dissenters and new groups like atheists finally were emancipated , thanks to the new liberal constitution of Johan Rudolf Thorbecke.
Because of its influence on the Dutch constitution, Verbrugh gives much attention to the French Declaration in his magnum opus Universeel en Antirevolutionair (Universal and Antirevolutionary). The French revolutionaries borrowed familiar iconography of the Ten Commandments and wrote their Declaration on two tables of stone (see figure 2). This could be considered as a rebellion against God. For Christians the Ten Commandments are the Law of God, written by God himself. The Declaration on the other hand is the Law of Man, written by the representatives of the People.

Figure 2: The Declaration of the Rights of Man and the Citizen (1789)

According to Verbrugh, a good constitution is based on the Law of God. Verbrugh therefore advocates a Christian constitution with an explicit reference to God. A Christian constitution protects the Christian State against the (possibly unchristian) will of the majority, in order to preserve the Christian identity of the nation.
For extra protection, Verbrugh promotes the establishment of a Supreme Court with authority to overrule democratic lawmaking by Parliament. The Supreme Court will be presided by the King, thereby increasing Royal political powers. The vision of Verbrugh is an attack on the separation of powers, defended by the French philosopher Montesquieu. The power of the legislature is strongly limited.
It is possible Verbrughs ideas for constitutional reforms were inspired by F.C. Gerretson, a far-right member of the CHU who in the Interwar Period flirted with fascism. In the year 1934 Gerretson wrote a controversial booklet called Koninklijk kabinet of dictatuur? (Royal Cabinet or Dictatorship?) In this pamphlet Gerretson advocated an authoritarian government, headed by the Dutch monarch, and wanted to limit the power of parliament. After the war Verbrugh advocated the same ideas and he called Gerretson a ‘Great Dutchman’, because of his staunch opposition to the decolonization of the Dutch East Indies and European integration.
In Universeel en Antirevolutionair Verbrugh makes perfectly clear that he is not in favor of a democratic government. He links democracy with popular sovereignty, which was fiercely condemned by Groen van Prinsterer. Verbrugh cites with approval a statement of Groen (who cited the Swiss protestant Alexandre Vinet) concerning the impossibility of a Christian democracy, because “in such a combination of words the noun devours the adjective.” According to Verbrugh, the Dutch political system is not a democracy but a constitutional monarchy with a parliament, universal suffrage important fundamental rights such as the freedom of religion. Despite the fact that Verbrugh opposes democracy, he does not advocate the idea of theocracy. Verbrugh advocates freedom of religion and opposes discrimination and persecution of religious minorities and does not want to revoke the civil rights of Catholics, Jews or even atheists. Furthermore, he rejects the idea of a State Church. The fact that the state should be a Christian State, does not mean that the State has to recognize one church as the true church.
For the GPV the ghost of the French Revolution was an important identity marker. In 1976 the party remembered Groen van Prinsterer, who had died in 1876. The GPV invited only the SGP for this commemoration, not ARP and CHU. According to Verbrugh, these two moderate protestant parties have betrayed the antirevolutionary legacy of Groen. “The Christian democratic parties have lost their chance to be strong in the fundamental debate, because they have surrendered themselves to the ideology of neutrality.”
A year later, during the general elections, the GPV attacked the CDA. In 1977 ARP, CHU and KVP still existed as separate political parties, but for the first time joined forces in the elections and formed a common list. Party leader Dries van Agt (a Roman Catholic) said at the congress of the CDA there were three ideological movement in the Netherlands: the liberals who were the party of freedom, the socialists who were the party of equality and last but not least the Christian democrats who were the party of brotherhood. The GPV fiercely condemned Van Agt. The Christian democrats now exposed themselves as a revolutionary party. The GPV of Verbrugh on the other hand was of course loyal to the antirevolutionary principles of Groen. In fact, the GPV was one of the few political parties who still resisted the dangerous ideas of the French Revolution and upheld the believe that all authority was God-given.
Verbrugh left parliament in 1981. Verbrughs successor Gert Schutte was not an intellectual but his colleague Eimert van Middelkoop, Member of Parliament from 1989 to 2002, was. Van Middelkoop considered himself as Verbrughs political pupil and defended his master’s voice both in parliament as well in the Groen van Prinsterer Stichting, the political think tank of the GPV. According to Van Middelkoop the Netherlands were ruled by a democratic consensus. Of course, the liberals of the VVD (Volkspartij voor Vrijheid en Democratie, People’s Party for Freedom and Democracy), the social-democrats of the PvdA, the social-liberals of D66 (Democraten 66, Democrats 66) and the Christian democrats of the CDA had different notions about some political issues, for example the economy and social policy. But in principle they shared the same democratic ideology. They were all heirs of the French Revolution. These democratic parties all supported the ideas of equality, the right of self-determination and popular sovereignty. Only GPV, SGP en RPF, the heirs of Groen van Prinsterer, resisted the dangerous democratic doctrine and remain true to their own beliefs. For this reason the small Christian parties were alienated by a democratic and secular majority who did not reckon with their conscientious contributions to the political debate.
It is worth mentioning that Van Middelkoop was more cautious than his mentor. He did not attack democracy as such, only the democratic consensus. Were Verbrugh uses Groen’s antidemocratic analysis to formulate an alternative political system, Van Middelkoop uses the analysis of both Groen and Verbrugh to portray the small Christian parties as endangered parties, marginalized by the majority. He hereby contributed strongly to the orthodox protestant self-image as a tiny group of faithful Christians in a secular society, threatened by a hostile majority who’s secret goal is to persecute them, an image GPV shared with SGP and RPF. Verbrugh himself did not use this image because he was an optimist who thought that his ideal of a Christian state was perhaps within reach. In response to the secularization of Dutch society the GPV became more pessimistic. Especially during the Purple Coalitions (1994-2002), when Christian parties for the first time since 1918 were excluded from government and euthanasia and same-sex marriages were legalized, the GPV feared that the ghost of the French Revolution had definitely won.
Concluding, the anti-democratic and anti-theocratic vision of Verbrugh makes his political philosophy quite unique. His political pupil Van Middelkoop uses his political philosophy in a different context and portrayed the small Christian parties as marginal parties, endangered by a democratic and secular majority. SGP and the RPF considered themselves as heirs of Groen too. The way they approach the French Revolution is quite similar, but also a bit different.

Fighting the ghost: Spiritual warfare
Verbrugh approached the French Revolution in a very elementary way: its constitutional legacy must be stopped, and therefore the state must introduce a Christian constitution. This approach can perhaps be explained by the rational Calvinist culture of the Reformed Churches in the Netherlands. All members of the GPV were members of this church. The theology of this church is strictly orthodox as well as rational. Liberal theology of course is fiercely condemned by liberated Reformed theologians, but humans are rational beings and are able to understand the Word of God.
In contrast to the culture of the GPV and the liberated Reformed pillar, the political cultures of the SGP and the RPF were less political, less rational and more spiritual. Nevertheless they shared with the GPV a similar self-image, of a group of true Christian who were marginalized or even persecuted by a hostile secular majority.
The SGP, established in 1918, was first led by hyper-calvinist theologians. In its early years the ultra-orthodox party warned against modernity, rejected the authority of both parliament and democracy and in its opinion, the Roman Catholic Church was the Antichrist. The party was in fact far more radical than the godfather of the antirevolutionary movement Groen van Prinsterer himself, who accepted parliament and tolerated (to a certain degree) the Roman Catholics. Reverend G.H. Kersten, the first party leader of the SGP, however often cites anti-Catholic quotes from the works of Groen. His main purpose was to show the ARP and the CHU that they have betrayed Groens legacy because they formed a government coalition with the Catholics. Under the leadership of Kersten the SGP was a true testimonial party. Kersten was a misunderstood prophet. In parliament nobody really listened to his warnings or took him seriously.
After World War II the SGP became less counter-revolutionary and more antirevolutionary. The party resisted the consequences of the cultural revolution of the sixties, especially feminism and gay rights. In their opinion, the cultural revolution of the sixties was a fruit of the French Revolution of 1789, driven by the same unbelief.
In 1989, remembering the 200th anniversary of the French Revolution, party leader Bas van der Vlies criticized the legacy of the French Revolution and condemned it in abstract, spiritual language. The French Revolution was the antipode of the Reformation of the 16th century. The Revolution was rebellion against God, the Reformation was submission to God. The French Revolution was human pride, “a new Tower of Babel”. According to Van der Vlies “The year 1789 was the year when the political emancipation of unbelief started.” Last but not least Van der Vlies criticized the Christian democratic party CDA, because this moderate Christian party was conciliating the revolution and did not resist. The noun democracy indeed ‘devours’ the adjective Christian.
The SGP was in favor of Calvinist theocracy. However the party realized that its political ideal was very difficult to achieve. Therefore, the party adopted a defensive strategy. The main purpose of the SGP was to uphold the rights and privileges of ultra-orthodox protestants Christians as a separate group, the ultra-orthodox Reformed pillar. Ultra-orthodox protestant parents must have the right not to vaccinate their children and have also the right to send their children to ultra-orthodox protestant elementary and secondary schools. Furthermore, in municipalities were the SGP do have a majority swimming pools and shops have to be closed at Sundays. Finally, the SGP wants to have the right exclude women to be elected in parliament.
The SGP feels threatened by progressive political parties as PvdA, D66 and GroenLinks (GreenLeft) and the feminist Clara Wichmann Fonds. They want to force the SGP to treat women equally as men, after all. The will of the secular majority in the Netherlands, who is quite intolerant towards the convictions and especially the practices of the SGP and the ultra-orthodox pillar it is representing, is interpreted in an antirevolutionary way. During the French Revolution the secular majority brought terror and persecuted Christians who upheld their convictions, the secular majority in the Netherlands is marginalizing these true Christians now and will persecute them in the future.

The RPF was even more spiritual in its criticism of the legacy of the French Revolution. The party called itself theocratic in spirit, but considered itself democratic in practice. In 1992 André Rouvoet of the Marnix van Sint Aldegonde Stichting, the party’s think-tank, formulated his vision in a quite different way as Verbrugh. Nevertheless his actual political vision was quite the same. He also advocated a Christian State with freedom of religion for minorities.
Members of the RPF were reformed protestants and evangelicals. The RPF had strong ties with evangelical organizations, like the EO (Evangelische Omroep, Evangelical Broadcasting Foundation), the EA (Evangelische Alliantie, Evangelical Alliance) and the EH (Evangelische Hogeschool, Evangelical College) in Amersfoort. Together with this organizations, the RPF formed its own pillar, the evangelical pillar.
The RPF and the evangelical pillar can both be compared with the Christian Right movement in the United States, where evangelical Christians fights a culture war against progressive values. The RPF saw itself not only as a political party in the strict sense, but as a broad social movement. Instead of a defensive strategy the party adopted an offensive, sometimes miliant strategy. The struggle against the legacy of the French Revolution was a culture war, a war against feminism, gay rights and ‘ungodly’ science (especially the Theory of Evolution). Groen van Prinsterers critic of the French Revolution was interpreted in an evangelical way. GPV and SGP were only fundamentalist in theology, the RPF was also fundamentalist in attitude.
Furthermore, like the other small orthodox protestant parties the RPF was very fearful of the majority rule. The RPF feared that secular democracy will end in tyranny, like the French Revolution. The democratic majority not only legislated laws, which were considered as unchristian (the Equal Treatment Act and the laws discussing abortion and euthanasia), but in the view of the RPF also threatened the rights of minorities (especially the rights of orthodox protestant Christians of course). According to R.H. Matzken, a philosophy teacher of the EH, Christians were discriminated by the secular society when they do not submit themselves to the humanist discourse.
During the Purple Cabinets many supporters of the RPF felt that Christians were being discriminated, when party leader Leen van Dijke was condemned to a fine of 300 guilders, because of the offending nature of remarks he made about homosexuals. In an interview in 1996, Van Dijke told that he considered homosexual people who practice their orientation as in the same category as swindlers. Van Dijke himself considered his case as a test case for the freedom of religion in the Netherland. “Are Christians still allowed to repeat what the Bible has to say about this?” In the year 2001 however, he was cleared by High Court. Because Van Dijke´s remarks were based on his religious conviction, he was allowed to make them. The Netherlands were not a secular tyranny yet.

The ghost after 9/11 and the Arab Spring
The Second World War had a relatively little impact on the political ideology of orthodox-protestant Christians. Political groups that identified themselves as antifascist were (radical) leftwing. Political values which became very important after this war, democracy and non-discrimination, were contested as revolutionary values by the orthodox-protestant parties.
The political-theological impact of 9/11 however was greater. The SGP became more and more critical about the Islam and developed a hostile attitude towards this religion. On the other hand ,the Roman Catholic Church was no longer seen as a threat. On the contrary, conservative Catholics like Mariska de Haas-Orbàn of the Katholiek Nieuwsblad (Catholic Newspaper) were even considered as allies. The old Calvinist slogan ‘Rather Turkish than Papist’ was replaced with the slogan ‘Rather Papist than Turkish’.
The SGP proposed a ban on minarets, because these were symbols of Islamic imperialism and a threat to Dutch (Judeo-Christian) culture. The Islamic minority of 800.000 people in the Netherlands are allowed to have freedom of conscience, but are denied freedom of religion. Because theocracy is nowadays associated with (fundamentalist) Islam, the SGP for opportunistic and strategic reasons does not use the word theocracy anymore. Party leader Kees van der Staaij called the SGP from time to time democratic, because his party has accepted democracy as a working model. Of course this does not mean that the SGP is truly democratic nowadays.
The vision of the ChristenUnie is more moderate. The party nowadays officially defends democracy, but interprets democracy in an orthodox protestant way and is still hostile towards the democratic principle of majority rule. According to the ideologues and representatives of the ChristenUnie, Muslim citizens in the Netherlands deserve the same civil and political rights as Christians. Nevertheless they considered (political) Islam as a dangerous threat to (their own limited interpretation of) democracy, but especially to Christians.
Former party ideologue senator Roel Kuiper, a political pupil of Verbrugh, in 2011 wanted an absolute ban on Sharia legislation in the Dutch constitution, a proposal which was hailed by the populist politician Geert Wilders of the far right PVV (Partij van de Vrijheid, Party for Freedom). For Kuiper, the democratic rule of law state (which he implicitly defined as Christian) was more important than the democratic principle of majority rule. Like Verbrugh he wanted to protect the Christian heritage of the Netherlands by constitutional reforms. Kuiper was afraid for the (theoretic) possibility that if Muslims formed a majority in the Netherlands they may pass legislation which threaten the Christian minority.
Interestingly, current party ideologue Gert Jan Segers, head of the Groen van Prinsterer Stichting, the political think-tank of the Christian Union, had compared Islam as a political ideology with secularism. In Islamic countries, the rise of Islamic fundamentalism after 9/11 and the Arab Spring threatened the civil rights of religious minorities, especially Christians, who are persecuted. In the Netherlands the rise of secularism threatened the freedom of religion. According to Segers, despite the fact that Christian are (not yet) persecuted, the Dutch situation may develop in the same direction.
Kees van der Staaij, leader of the SGP, subscribed Segers critical analysis of the situation of Christians in the Middle East during the Arab Spring. He invoked the ghost of the French Revolution explicitly when he wrote about the situation in Egypt after the fall of Mubarak: “In Egypt it is a time of transformation, a time of hope and fear. In such a time it is very important to draw clear lines, because it may all develop in the wrong way. After the French Revolution at the end of the eighteenth century the guillotine came. After the Iranian Revolution of the twentieth century there came a dreadful dictatorship.”

Conclusion
It is very interesting to see that despite the fact that history moves on, the historical analysis of the political situation stays the same. On the one hand, Dutch orthodox-protestant parties were very conservative antirevolutionary in their appreciation and condemnation of the French Revolution. Despite the fact that Groen van Prinsterer lived in the nineteenth century and the world has changed since then, GPV, SGP, RPF and ChristenUnie never criticized Groen’s analysis and maintained their vision.
On the other hand, the actualization of the French Revolution by the orthodox-protestant parties was flexible and they adapted their vision constantly. The French Revolution was relevant for Verbrughs analysis of the Dutch constitution, but it was relevant too for distinguishing themselves from the moderate Christian democratic parties and for their negative reaction to the cultural revolution of the sixties. Not only liberalism and socialism, but also feminism, the theory of evolution and gay rights were revolutionary. Furthermore, even the Arab Spring of 2011 was interpreted by the small orthodox-protestant parties in an antirevolutionary, Groenian way.
Two aspects of the French Revolution in particular were important for the Dutch orthodox-protestant parties: 1) The fact that the French Revolution had a secular fundament, that is was rooted in unbelief. 2) The fact that the French Revolution resulted in tyranny, and that majority rule is a dangerous threat for Christians. The first aspect has everything to do with the strive of Dutch orthodox-protestant parties to establish a Christian State, the dream of this parties to dominate the political theatre, despite the fact that his was of course impossible. The second aspect however has everything to do with the greatest fear of these parties, to be subjected to marginalization and persecution by a hostile society, and perhaps a hostile government.
Senator Gerrit Holdijk of the SGP cited once with approval a statement of the theologian A.A. van Ruler, who said that for Christians there were two political realities: theocracy or persecution of Christians. Van Ruler denied the possibility that a Christian minority can participate in a secular society and a secular political system. Both the ChristenUnie and the SGP call themselves democratic nowadays. It is, however, still difficult for them to accept democracy, because their minority opinions often conflict with mainstream opinions in the Netherlands, which are liberal and secular.
Finally, despite the fact that orthodox-protestant parties say they want to protect the rights of (Christian) minorities, they are often intolerant towards the so called double minorities, people who happen to be a minority of a minority. Within the SGP women do not fit the mold. And for the ChristenUnie the admission of homosexuals is a highly controversial issue. The SGP denies women the freedom to be elected in parliament and therefore equal rights, the ChristenUnie denies freedom and equal rights to homosexuals. The inner-party politics of both parties are therefore very antirevolutionary so to speak, because there too orthodox protestants fight the ghosts of French Revolution.



About Klei
Ewout Klei (1981) is specialized in political and religious history. He wrote his master thesis about the Dutch politician Joan Derk van der Capellen tot den Pol (1741-1784). This advocate of the American struggle for Independence and leader of the Dutch patriot movement deeply inspired the populist politician Pim Fortuyn (1948-2002). In 2011 Klei finished his Ph.D.-thesis about the Reformed Political Alliance, a small conservative Christian party in the Netherlands, with little political power but influenced the Dutch political history in their own way.

Repliek Fop Schipper: "Abortus en Kees van der Staaij"

Fop Schipper, opiniemaker en jurist, heeft een reactie geschreven op mijn column ' Kees van der Staaij's schreeuw om leven". Met zijn toestemming heb ik dit op mijn blog geplaatst.


Ewout Klei denkt dat het verzet van christelijk Nederland tegen abortus een achterhoede gevecht is. Naar aanleiding van de storm van woede, protest en verontwaardiging over de opmerking van Kees van der Staaij over de kleine kans op zwangerschap na verkrachting, schreef Klei een column over de zaak. Met als doel de gemoederen wat tot bedaring te brengen en seculier Nederland gerust te stellen. Dat is wel nodig. Kees van der Staaij wordt – as we speak – door de politie beveiligd wegens bedreigingen.

De situatie lijkt op wat Ann Coulter, een conservatieve Amerikaanse publiciste, omschrijft als een “Liberal Mob”. Laat het even tot je doordringen. Een christelijke politicus moet beschermd worden omdat hij vind dat het leven vanaf het eerste begin beschermd moet worden. Want om misverstanden te voorkomen, van der Staaij zei niet wat de republikein Todd Akin over zwangerschap en verkrachting te melden had. Hij zei alleen dat de kans op zwangerschap na verkrachting heel klein is. Wat inderdaad zo is. Helaas voor van der Staaij houd een “Liberal Mob” niet van nuance. Zeker niet als hun doelwit een rechtse, christelijke, witte, hetero man is. Dat is immers vijf keer fout.

Klei probeert de kou wat uit de lucht te halen door – vrij vertaald – te stellen dat de angst voor orthodox religieuzen omgekeerd evenredig is aan de macht die ze hebben. Dat klinkt aannemelijk zult u denken, terwijl uw liberale bloeddruk al weer wat zakt. Dat de SGP met zijn 2 (straks 3?) zetels de abortus wetgeving kan terugdraaien ligt inderdaad niet in de lijn van de verwachtingen. Toch slaat Klei de plank mis. En wel daar waar hij concludeert dat het “goddelijke neen” (uiteraard met kleine letter) het belangrijkste bezwaar is tegen abortus. Omdat dat “goddelijke” steeds minder prominent aanwezig is in Nederland komt Klei dan ook tot de slotsom dat de strijd tegen abortus een verloren zaak is.

Waar gaat het mis? Door in zijn (nog vrij recente) studententijd de vrijgemaakt gereformeerde kerk vaarwel te hebben gezegd bevindt Klei zich feitelijk nog in dezelfde mentale toestand als de miljoenen babyboomers die eind jaren zestig tegen kerk en geloof aanschopten. Ik bedoel dit niet vervelend. Voor beiden zijn abortus en euthanasie dé thema’s om het zelfbeschikkingsrecht van de “Homo Liber” te promoten en de macht van de kerk te breken. Doordat de secularisatie inmiddels echter grotendeels achter ons ligt geldt dit voor steeds minder mensen. De abortus controverse zal daardoor langzamerhand met andere ogen worden bekeken is mijn voorspelling.

Bij abortus gaat het uiteindelijk om een belangenafweging. Tegenstanders vinden dat voorstanders het recht op leven van het ongeboren kind negeren, voorstanders vinden dat tegenstanders het zelfbeschikkingsrecht van de vrouw negeren. Beiden zijn relevant en moeten betrokken worden in de belangenafweging. De bottom-line kan echter niet anders zijn dan dat de inbreuk op het recht van het kind groter is dan de inbreuk op de keuzevrijheid van de moeder. Simpelweg omdat “niet leven” per definitie de grootst mogelijke inbreuk is. De scheiding der geesten doet zich dan ook pas voor bij de vraag hoe we het ongeboren leven zien en definiëren.

Klei klaagt o.a. over de Holocaust vergelijking die pro-life’ers soms maken. Die vergelijking gaat zonder twijfel altijd mank. Maar laten we eerlijk zijn. De voorstanders van abortus bedienen zich soms van concentratiekamplogica. Namelijk door het dehumaniseren van de slachtoffers. Het is geen mens, het is een foetus… het is geen mens, het is een jood. Elke moordenaar zal zijn slachtoffer proberen te ontmenselijken. Ook een abortusarts wil zichzelf de volgende dag recht in de spiegel kunnen aankijken. Het resultaat hiervan is dat we niet geconfronteerd willen worden met de werkelijkheid. Bloederige foto’s en films van geaborteerde foetussen willen we niet zien. Demonstranten die met die foto’s zwaaien vinden we “extremistisch”.

Het niet onder ogen willen zien van wat er daadwerkelijk gebeurt bij een abortus is een beetje te vergelijken met het wegkijken van de bio-industrie en de slachthuizen door vleeseters die onbezwaard hun karbonaadje willen eten. Met dit verschil dat het niet om een varken of een kip gaat maar om een ongeboren kind. Met moderne apparatuur kunnen we een ongeboren kind uitgebreid onderzoeken, waarnemen en zelfs prenataal opereren. Het is een klein mensje, met een hartje dat klopt. Hij of zij heeft al vanaf 12 weken 2 ogen, een mond, een neusje en 10 vingertjes, alles er op en eraan. Er zijn videobeelden van uitgevoerde abortussen waarin het kindje met wilde bewegingen de naald probeert te ontwijken die net zolang op het lichaampje insteekt tot het sterft.

Als we hiermee geconfronteerd worden, worden we woest. Niet woest op de abortus-praktijk, maar woest op degene die het onder onze neus wrijft.

Begrijp me niet verkeerd. Abortus is een afschuwelijk moeilijke ethische kwestie. En soms kan het belang van de moeder prevaleren boven dat van het kind. Bijvoorbeeld als het leven van de moeder gevaar loopt tijdens de zwangerschap. Uit onderzoek blijkt echter dat het overgrote deel van de abortussen wordt uitgevoerd om redenen als: te weinig geld, geen goede woonruimte of de aanstaande ouder(s) vind(en) zichzelf nog te jong. Tegen deze abortussen richt ik mij in dit stuk. Het kan niet zo zijn dat we ons in Nederland wel sterk maken voor een plofkip, maar niet voor een ongeboren kind. Ik kan en wil dat niet geloven. De strijd tegen abortus een achterhoede gevecht? Ik dacht het niet.

Van der Staaij’s schreeuw om leven

Door: Ewout Klei

Hij heeft het toch maar voor elkaar gekregen. Dankzij een ongezouten uitspraak op televisie van SGP-leider Kees van der Staaij draait de Nederlandse politieke discussie weer even om abortus.
Dat is best wel bijzonder. Als één politieke discussie eigenlijk geen discussie meer is, is dat de abortusdiscussie. In 1981 heeft Nederland na een lang debat de abortus provocatus gelegaliseerd. Abortus mag, maar om het CDA tevreden te stellen kregen vrouwen die een abortus wensten 5 dagen bedenktijd. Hoewel de linkse partijen toentertijd tegen het abortuscompromis stemden, ze vreesden dat het zelfbeschikkingsrecht van de vrouw mede door die 5 dagen bedenktijd in gevaar kwam, waren ze achteraf zeer in hun nopjes met de wet. De wet werkt. In Nederland is abortus legaal, en bijna nergens in de wereld worden zo weinig abortussen gepleegd als in Nederland.
Abortus is ethisch gezien een lastig vraagstuk. Is het een kleine medische ingreep of is het moord met voorbedachten rade (misschien mede wel vanwege de vijf dagen bedenktijd)? Ik ben er zelf niet over uit. Mijn vrouw bijvoorbeeld peinst er niet over om een vrucht van mijn lendenen straks te laten wegdrijven, maar ik kan mij goed inleven in de vrouwen die om bepaalde redenen wel voor een abortus kiezen. Zeker na een verkrachting.
Orthodoxe christenen in Nederland, de achterbannen van de orthodox-protestantse partijen ChristenUnie en SGP en de lezers van het Katholiek Nieuwsblad, zijn faliekant tegen abortus. Abortus is moord, en moord is verboden. Ook als een vrouw wordt verkracht mag abortus niet, want hoe verschrikkelijk een verkrachting ook is, dit mag niet misbruikt worden om een moord op een onschuldige ongeborene te begaan. Last but not least mag abortus niet van God. Het goddelijke neen tegen abortus is dan ook het doorslaggevende argument.
Orthodoxe christenen vormen in Nederland een minderheid van zo’n 5-10% van de bevolking. De kans dat ze aan het langste eind zullen trekken en er straks in Nederland een absoluut verbod op abortus komt, is uiterst klein. Hun gevecht is een achterhoedegevecht.
Om toch gehoord te worden, grijpen radicale tegenstanders van abortus dan ook naar steeds zwaardere middelen. Voormalig EO-directeur Bert Dorenbos organiseert met zijn organisatie met de veelzeggende naam ‘Schreeuw om Leven’ jaarlijks een ‘mars voor het leven’ en bouwde eens het Binnenhof vol met allemaal plastic poppetjes, die de geaborteerde foetussen moesten voorstellen. Mariska Orbàn-de Haas van het Katholiek Nieuwsblad schreef naar aanleiding van deze poppetjes een open brief aan Jeanine Hennis-Plasschaert, waarin het VVD-Kamerlid werd herinnerd aan haar miskraam. Ten slotte wordt een vergelijking van abortus met de Holocaust niet geschuwd. Ook nu worden er miljoenen onschuldigen vermoord, aldus de antiabortusactivisten.
De uitlatingen van SGP-leider Kees van der Staaij op televisie, dat ook na een verkrachting abortus niet geoorloofd is, én dat het een ‘feit’ is dat vrouwen die verkracht worden eigenlijk maar zelden zwanger worden, riepen bij de progressieve goegemeente (waar ik mijzelf ook toe reken, even voor de duidelijkheid) veel verontwaardiging op. Op twitter werd Van der Staaij voor van alles uitgemaakt, zelfs van #haatbaard (een term waarmee salafistische moslims in het Nederlandse politieke debat worden weggezet). Heel begrijpelijk allemaal - Van der Staaij blonk met zijn opmerking dat verkrachte vrouwen zelden zwanger worden niet bepaald uit in diplomatie – maar toch ook een beetje overtrokken. Hoe groot is de SGP eigenlijk? En hoe groot is de kans dat zij de abortus terugdraaien? Deze vragen zijn simpel te beantwoorden, namelijk met slechts twee van de 150 zetels in het parlement’ en ‘nihil’.
Hoe verwerpelijk de mening van Kees van der Staaij misschien ook is, het is een zeer marginale mening. Natuurlijk, de SGP leverde een tijdje gedoogsteun aan het kabinet-Rutte en zorgde er zo mede voor, dat de weigerambtenaar (voorlopig) bleef bestaan. Maar een progressieve verworvenheid terugdraaien? Daar is de partij veel te klein voor. Ook de ChristenUnie en zelfs het CDA hebben de macht en de kracht niet, om hiertegen nog wat te beginnen.
Waar we een beetje voor moeten uitkijken, is een te erge focus op marginale meningen. De PVV en enkele conservatieve columnisten en onderzoeksjournalisten hebben een hoge pet op van het sinistere salafisme, dat alomtegenwoordig schijnt te zijn. Sharia4Holland, dat zijn hele gevaarlijke jongens die de middeleeuwse Sharia willen invoeren. In progressieve kringen wordt soms te erg gefocust op onze eigen ‘Poldertaliban’, de SGP dus. Maar in plaats van deze gelijkhebberige getuigen telkens weer te vuur en te zwaard te bestrijden, is het wellicht wijzer om je schouders op te halen. Met sommige mensen wil je gewoon niet in discussie gaan, omdat ze te erg zijn overtuigd van hun eigen absolute waarheid, te erg lijden aan een tunnelvisie.
Bert Dorenbos, Mariska Orbàn-de Haas, Kees van der Staaij en de Shariaboys zijn onze woede niet waard. Gewoon laten oreren, die orakels. Een goed idee is misschien dat we ook hier kiezen voor vijf dagen bedenktijd. Moet ik nu wel reageren of niet? Hoe moet ik eigenlijk reageren als ik reageer?

Op de vijfde dag had zij haar reactie voltooid, op die dag rustte zij van het denkwerk dat zij gedaan had. Zij zegende de vijfde dag en verklaarde die heilig, want op die dag besloot ze nooit meer in gaan op paternalistische profeten. En zij zag dat het goed was.

Dutch orthodox-protestant parties and the ghost of the French Revolution

Ewout Klei

Some events have had a great impact on history, creating a collective memory like the Second World War, or more recently 9/11. The impact of these events are not only inspiring many writers but also play an important role in the political debate even today. The memory of 9/11 separates good from evil in the Western world. In the Western view patriotism and women’s rights are good, while terrorism, religious fundamentalism and a traditional patriarchal society are evil. The memory of the Second World War has a similar moral function. Democracy, freedom of expression and toleration of ethnic minorities are right, while dictatorship, censorship and discrimination are wrong.

The aftermath of the French Revolution of 1789 created a collective memory in the nineteenth century, which had great impact on the political debate. On the one hand, the ideals of the French Revolution – liberty, equality and brotherhood – lead to the development of three political ideologies: liberalism (freedom), socialism (equality) and nationalism (brotherhood). On the other hand, there were also political ideologies which opposed the French Revolution and its ideals. Conservatism, developed by political philosophers such as the Anglo-Irish politician Edmund Burke, the French-speaking writer Joseph de Maistre and the German ecclesiastical lawyer Friedrich Julius Stahl, promoted traditional and Christian values and institutions and defended the privileges of both the nobility and the State Church.
In the Netherlands the French Revolution was heavily criticized by Guillaume Groen van Prinsterer, a devout Christian historian and politician. Groen was influenced by Burke and Stahl but didn’t call himself a conservative, a counter-revolutionary or a reactionary. Groen rejected the entire available spectrum of political positions, promoting a "radical alternative in politics, along anti-revolutionary, Christian-historical lines". The real political antithesis was not the antithesis between conservatism and progressivism, but the antithesis between belief and unbelief. According to Groen, the French Revolution was in essence unbelief, a rebellion against the authority of God. Other revolutions, for example the Belgian Revolution of 1830 and the Spring of Nations of 1848, were also condemned by Groen. In fact, all revolutions and all non-Christian ideologies were considered unbelief, and therefore must be condemned. On the contrary, the Dutch Revolt in the sixteenth century against Spain was approved by Groen, because this was a Calvinist rebellion against Catholic Spain, motivated by Christian principles.
Groen is the godfather of the anti-revolutionary movement in the Netherlands. Not only the Anti-Revolutionary Party (1879-1980) of Abraham Kuyper (1837-1920) was part of this movement, but also the Christian-Historical Union (1908-1980) of A.F. de Savornin Loman (1837-1924), and small orthodox protestant parties like the SGP (Staatkundig Gereformeerde Partij, Reformed Political Party) (1918-), the GPV (Gereformeerd Politiek Verbond , Reformed Political Alliance) (1948-2000) and the RPF (Reformatorische Politieke Federatie, Reformed Political Federation) (1975-2000). These small Christian parties – together they represented 5% of the Dutch votes - believed they were the true heirs of Groen’s legacy. Since the year 2000, the GPV and the RPF are merged into the ChristenUnie (ChristianUnion ), representing 3% of the Dutch votes.
This paper will research the function of the ‘ghost of the French Revolution’ and the legacy of Groen van Prinsterer in the political ideology of the orthodox-protestant parties from 1945 to today. Why was the French Revolution so important for the collective memory and identity for these parties, even after other big historical events, such as World War II and the attacks of 9/11?

Fighting the ghost: Verbrugh’s vision

One of Neo Calvinism’s most interesting political philosophers is A.J. Verbrugh. He was the ideologue of the GPV and representing them from 1971 to 1981 as a Member of Parliament. Verbrugh developed the ideas of Groen, especially those concerning the ideal of the Christian State. In response to the secular constitutions of the Netherlands and of France, Verbrugh advocated a Christian constitution based on God’s Law.
The French constitution of 1791 was originated by the Declaration of the Rights of Man and the Citizen of 1789. This Declaration had a humanist spirit and advocated the political principles of the Enlightenment. Authority is not God-given but comes from the people, humans have human rights and society is made up of individuals with equal rights, instead of different groups with different privileges. In Universal and Antirevolutionary, Verbrugh gives much attention to the Declaration. The French revolutionaries borrowed familiar iconography of the Ten Commandments and wrote their Declaration on two tables of stone. This could be considered as a rebellion against God. For Christians the Ten Commandments are the Law of God, written by God himself. The Declaration on the other hand is the Law of Man, written by the representatives of the People.
According to Verbrugh, a good constitution is based on the Law of God. Verbrugh therefore advocates a Christian constitution with an explicit reference to God. A Christian constitution protects the Christian State against the (possibly unchristian) will of the majority, in order to preserve the Christian identity of the nation. For extra protection, Verbrugh promotes the establishment of a Supreme Court with authority to overrule democratic lawmaking by Parliament. The Supreme Court will be presided by the King, thereby increasing Royal political powers.
Verbrugh makes perfectly clear that he is not in favor of a democratic government. He links democracy with popular sovereignty, which was fiercely condemned by Groen van Prinsterer. Verbrugh cites with approval a statement of Groen (who cited the Swiss protestant Alexandre Vinet) concerning the impossibility of a Christian democracy, because “in such a combination of words the noun devours the adjective.” According to Verbrugh, the Dutch political system is not a democracy but a constitutional monarchy with a parliament, universal suffrage and important fundamental rights such as the freedom of religion. Despite the fact that Verbrugh opposes democracy, he does not advocate the idea of theocracy. Verbrugh advocates freedom of religion and opposes discrimination and persecution of religious minorities. Furthermore, he rejects the idea of a State Church. The fact that the state should be a Christian State, does not mean that the State has to recognize one church as the true church.
The anti-democratic and anti-theocratic vision of Verbrugh makes his political philosophy quite unique. Despite the fact that the SGP and the RPF considered themselves as heirs of Groen, the way they approached the French Revolution and the Dutch political context is somewhat different.

Fighting the ghost: Spiritual warfare
The GPV of Verbrugh approached the French Revolution in a very elementary way: its constitutional legacy must be stopped, and therefore the state must introduce a Christian constitution. This approach can be explained by the rational Calvinist culture of the Reformed Churches (Liberated). All members of the GPV were members of this church. The theology of this church is strictly orthodox as well as rational.
In contrast to the GPV, the SGP and the RPF were less political, less rational and more spiritual.
The SGP, established in 1918, was first led by hyper-calvinist theologians. In its early years the party warned against modernity, rejected the authority of both parliament and democracy and in its opinion, the Roman Catholic Church was the Antichrist. The party was in fact far more radical than the godfather of the antirevolutionary movement Groen himself, who accepted parliament and tolerated the Roman Catholics. After World War II however the SGP became less counter-revolutionary and more antirevolutionary. The party resisted the consequences of the cultural revolution of the sixties, especially feminism and gay rights. In their opinion, the cultural revolution of the sixties was a fruit of the French Revolution of 1789, driven by the same unbelief.
In 1989, remembering the 200th anniversary of the French Revolution, party leader Bas van der Vlies criticized the legacy of the French Revolution in general clichés. The French Revolution was the antipode of the Reformation of the 16th century. The Revolution was rebellion against God, the Reformation was submission to God. The French Revolution was human pride, a new Tower of Babel. According to Van der Vlies “The year 1789 was the year when the political emancipation of unbelief started.” Last but not least Van der Vlies criticized the Christian democratic party CDA (in 1989, this party had approximately 35% of the votes), because this moderate Christian party was conciliating the revolution and did not resist. The noun democracy indeed ‘devours’ the adjective Christian.
The SGP was in favor of Calvinist theocracy. However the party realized that its political ideal was very difficult to achieve. Therefore, the party adopted a defensive strategy. The main purpose of the SGP was to uphold the rights and privileges of orthodox protestants Christians as a separate group.

The RPF was even more spiritual in its criticism of the legacy of the French Revolution. The party called itself theocratic in spirit, but was democratic in practice. Like the GPV, the RPF advocated a Christian State with freedom of religion for minorities.
Members of the RPF were reformed protestants and evangelicals. The party had strong ties with evangelical organizations, especially the Evangelische Omroep (Evangelical Broadcasting Foundation).The RPF can be compared with the Christian Right movement in the United States, where evangelical Christians fight a culture war against progressive values. The RPF saw itself not only as a political party in the strict sense, but as a broad social movement. Instead of a defensive strategy, the party adopted an offensive strategy. The struggle against the Legacy of the French Revolution was a culture war, a war against feminism, gay rights and ‘godless’ science (especially the Theory of Evolution). Groen van Prinsterers critic of the French Revolution was interpreted in an evangelical way.
Furthermore, the RPF was very fearful of the majority rule. The party feared that secular democracy would end in tyranny, like the French Revolution. The democratic majority not only legislated laws, which were considered as unchristian (the Equal Treatment Act and the laws discussing abortion and euthanasia), but in the view of the RPF also threatened the rights of minorities (especially the rights of orthodox protestant Christians of course). According to R.H. Matzken, a philosophy teacher of the Evangelical College, Christians were discriminated by the secular society when they did not submit themselves to the humanist discourse.

The ghost after 9/11 and the Arab Spring
The Second World War had relatively little impact on the political ideology of orthodox-protestant Christians. Political groups that identified themselves as antifascist were (radical) leftwing. Political values which became very important after this war, democracy and non-discrimination, were contested as revolutionary values by the orthodox-protestant parties.
The political-theological impact of 9/11 however was greater. The SGP became more and more anti-Islam. The Roman Catholic threat was replaced by a Muslim threat and became political. The party proposed a ban on minarets, because these were symbols of Islamic imperialism and a threat to Dutch (Judeo-Christian) culture. Muslims are denied freedom of religion. However, they are allowed to have freedom of conscience.
In 2000, GPV and RPF merged into the ChristianUnion. The vision of this party is more moderate. According to the party, Muslim citizens in the Netherlands deserved the same rights as Christians, but (political) Islam was seen as a dangerous threat. Senator Roel Kuiper, a political pupil of Verbrugh, wanted an absolute ban on Sharia legislation in the Dutch constitution, a proposal which was hailed by the populist politician Geert Wilders. Interestingly, party ideologue Gert Jan Segers, head of the Groen van Prinsterer Foundation, the political think-tank of the Christian Union, compared Islam as a political ideology with secularism. In Islamic countries, the rise of Islamic fundamentalism after 9/11 and the Arab Spring threatened the civil rights of religious minorities, like Shiite Muslims and (of course) Christians who are persecuted. In the Netherlands, the rise of secularism threatened the freedom of religion. According to Segers, despite the fact that Christian are (not yet) persecuted, the Dutch situation may develop in the same direction.
Kees van der Staaij, leader of the SGP, subscribed Segers critical analysis of the situation of Christians in the Middle East during the Arab Spring. He invoked the ghost of the French Revolution explicitly when he wrote that the situation in Egypt after the fall of Mubarak may get worse: “After the French Revolution at the end of the eighteenth century the guillotine came. After the Iranian Revolution of the twentieth century there came a dreadful dictatorship.”

Conclusion
It is very interesting to see that despite the fact that history moves on, the historical analysis of the political situation stays the same. On the one hand, Dutch orthodox-protestant parties were antirevolutionary in their appreciation and condemnation of the French Revolution. On the other hand, their actualization of the French Revolution was flexible and they adapted their view on it constantly. The French Revolution was relevant for Verbrughs analysis of the Dutch constitution, but it was also relevant for their negative reaction to the cultural revolution of the sixties. Furthermore, even the Arab Spring of 2011 was interpreted by them in an antirevolutionary, Groenian way.
Two aspects of the French Revolution in particular were important for the Dutch orthodox-protestant parties: 1) The fact that the French Revolution had a secular fundament, that was rooted in unbelief. 2) The fact that the French Revolution resulted in tyranny, and that majority rule is a dangerous threat for Christians. The first aspect has everything to do with the ambition of Dutch orthodox-protestant parties to establish a Christian State, the dream of these parties to dominate the political theatre. The second aspect however has everything to do with the greatest fear of these parties, to be subjected to marginalization and persecution by a hostile society, and perhaps a hostile government.
It is still difficult for the orthodox-protestant parties to accept liberal democracy, because their minority opinions often conflict with mainstream opinions in the Netherlands, which are liberal and secular.



About Klei
Ewout Klei (1981) is specialized in political and religious history. He wrote his master thesis about the Dutch politician Joan Derk van der Capellen tot den Pol (1741-1784). This advocate of the American struggle for Independence and leader of the Dutch patriot movement deeply inspired the populist politician Pim Fortuyn (1948-2002). In 2011 Klei finished his Ph.D.-thesis about the Reformed Political Alliance, a small conservative Christian party in the Netherlands, with little political power but influenced the Dutch political history in its own way.

De emancipatie van de SGP

Dit essay komt, wellicht in iets gewijzigde vorm, in het nog te verschijnen boek van Remco van Mulligen en mij over ´Het einde van de christelijke politiek?´

Poldertaliban
In de meidagen van 2011 verwierven de staatkundig-gereformeerde mannenbroeders een politieke sleutelpositie, toen VVD, CDA en officiële gedoogpartner PVV hun meerderheid in de senaat verloren en afhankelijk werden van de officieuze gedoogsteun van de SGP. Veel reacties hierop in de media waren even voorspelbaar als fel. De streng-christelijke partij zou fundamentalistisch zijn, en in wezen niet verschillen van de Taliban in Afghanistan. De domeinnaam www.poldertaliban.nl werd geclaimd door Alexander Klöpping, vaste gast in De Wereld Draait Door, die deze URL meteen doorlinkte naar de homepage van de SGP.
Veel politici daarentegen reageerden realistischer. Zij realiseerden zich heel goed, dat de kleine SGP in haar eentje niet vier decennia van secularisatie kon terugdraaien, maar begrepen dat het spookbeeld van Staphorst een stok was om de VVD mee te slaan. Vooral D66 liet het niet na de VVD verloochening van liberale principes te verwijten, met als achterliggende boodschap natuurlijk dat de echte liberalen bij D66 moesten zijn.
In plaats van heel verontwaardigd te zijn en in de slachtofferrol te kruipen, wilde de SGP de aanvallen met humor pareren. Menno de Bruyne, al meer dan een kwart eeuw persvoorlichter van de Tweede Kamerfractie van de SGP, slingerde enkele tweets met zijn Blackberry de wereld in:

In verband met de nieuwe politieke verhoudingen is de SGP voortaan ook te bereiken onder www.poldertaliban.nl

Om te voorkomen dat het beeld van de SGP te ver af komt te staan van de werkelijkheid, overwegen de SGP-kamerleden hun baard te laten staan.

Vandaag bespreekt de ministerraad het nog geheime voorstel van de SGP dat heel Nederland de biblebelt moet aanhalen. #SGPinvloed

Ook de SGP-jongeren probeerden ludiek te zijn. Zij trokken en masse naar de Jaarbeurs te Utrecht, waar D66 een partijcongres hield, en schonken bij de ingang oranjebitter. De boodschap was duidelijk: SGP’ers waren echt geen fundamentalisten, en hoorden helemaal bij Nederland.
De VVD, die afhankelijk was geworden van steun van de SGP, sprong voor de kleine partij in de bres. VVD-coryfee Hans Wiegel noteerde in zijn column in De Pers dat de SGP altijd een constructieve houding innam, VVD-premier Mark Rutte zei eerder al dat de SGP een hele gezellige club mensen is en in december 2011 wijdde Liberaal Réveil, het orgaan van het wetenschappelijk bureau van de VVD, zelfs een speciaal themanummer aan de SGP-gedoogsteun. Dit themanummer bevatte onder andere een artikel van SGP-leider Kees van der Staaij, die daarin de ‘echte liberalen’ (hiermee bedoelde Van der Staaij VVD’ers, niet D66’ers) prees om hun ‘tolerantie’ tegenover ‘minderheden’ (hiermee bedoelde Van der Staaij orthodoxe protestanten, niet moslims). De VVD bleef investeren in een goede band met de SGP. Op 10 maart 2012 trad Mark Rutte op als hoofdspreker tijdens de SGP-jongerendag in Utrecht en oogstte een daverend applaus met zijn speech, waarin hij beweerde dat VVD en SGP dichter bij elkaar staan dan VVD en SP.

Nederland verandert dankzij de officieuze gedoogsteun van de SGP niet plotseling in Polertalibanland. Seculiere verworvenheden als abortus, euthanasie en het homohuwelijk staan niet op de tocht. De ChristenUnie heeft in de periode 2007-2010 als coalitiepartner op het orthodox-christelijke vlak niets bereikt. Het zal de SGP als gedoogpartij niet anders vergaan. Hooguit houdt de partij bepaalde wetgeving tijdelijk tegen. Voor D66 is dat even zuur (of juist niet omdat D66 de VVD nu heerlijk kan bekritiseren als 'niet meer liberaal'), maar op langere termijn valt het allemaal reuze mee. Wat wel verandert door de SGP-gedoogsteun is die partij zélf. Ze ondergaat een ware metamorfose. Hoe ontwikkelde de SGP zich vanaf haar oprichting tot nu? En wat is er nu radicaal anders geworden?

Preekstoel
De SGP was in 1918 opgericht om de 'bevindelijk-gereformeerden' - ultraorthodoxe protestanten - van een stem te voorzien. Vanwege het in 1918 ingevoerde kiesstelsel van evenredige vertegenwoordiging, kon een kleine partij als de SGP ook in het parlement worden verkozen. Predikant G.H. Kersten, die van 1922 tot 1948 de SGP in de Tweede Kamer zou voorzitten, waarschuwde in felle bewoordingen tegen het Roomse gevaar. Hij speelde de rol van het orthodoxe geweten van de Antirevolutionaire Partij, één van de voorlopers van het CDA. De SGP, die altijd met twee of drie zetels in de Tweede Kamer vertegenwoordigd is, ademt continuïteit uit. Niet alleen het aantal zetels, maar ook de standpunten van de SGP lijken voor de buitenstaander constant te blijven.
Andere partijen namen de SGP niet serieus. Als Kersten sprak, gingen de andere Kamerleden aan de koffie en stond de SGP-leider voor een lege zaal. De SGP-stemmers vonden het best, politiek interesseerde ze toch weinig. Politiek bedrijven was voor hen getuigen vanaf de zijlijn. De eerste leidsmannen van de SGP beschouwden het spreekgestoelte in het parlement vooral als preekstoel.
Volgens de Italiaanse politicoloog Giovanni Sartori zijn alle politieke partijen, hoe klein en marginaal ook, relevant voor het politieke machtsspel. Hoewel de SGP-woordvoerders niet serieus werden genomen, was de partij in 1925 zeer relevant, toen het eerste kabinet-Colijn viel over het gezantschap bij de paus. De motie van SGP-leider Kersten werd uit opportunistische redenen gesteund door de socialisten en liberalen, die daarmee het kabinet een pootje wilden lichten. De hervormde Christelijk-Historische Unie steunde de motie ook, omdat deze regeringspartij bang was dat haar antikatholieke achterban anders zou weglopen. Kersten, die zijn motie bedoelde als een profetisch getuigenis, had niet verwacht dat hij zo veel succes zou hebben.
De SGP streefde een theocratisch ideaal na. Dit betekende in de SGP-optiek overigens niet dat kerk en staat moeten worden vermengd. De SGP was niet voor een kerkstaat en ook niet voor een staatskerk. Kerk en staat moesten niet worden gescheiden, maar wel worden onderscheiden. De overheid moest volgens de SGP een christelijke overheid zijn. Belangrijk in dit verband was het vasthouden aan het onverkorte artikel 36 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis, dus ook aan de omstreden passage 'om te weren en uit te roeien alle afgoderij en valsen godsdienst, om het rijk des antichrists te gronde te werpen'. SGP’ers waren om deze reden tegen de vrijheid van godsdienst. De vrijheid van geweten werd daarentegen geaccepteerd. Vervolging van andersgelovigen werd door de SGP niet gepromoot, maar het relativistische idee dat alle religies gelijk zijn en door de overheid gelijk dienen te worden behandeld, werd door de SGP fel bestreden.
Andere typische kenmerken van de SGP waren nationalisme, afwijzing van stemplicht en vrouwenkiesrecht en het verzet tegen aanpassing aan de tijdgeest in het algemeen. In haar afwijzing van het vrouwenkiesrecht stond de SGP in het interbellum overigens niet alleen. Ook de ARP wilde dit terugdraaien. Volgens de SGP had de overheid op moreel gebied een taak, maar mocht ze zich niet met de economie bemoeien. De SGP was tegen sociale verzekeringswetten en vaccinatiedwang. De partij verzette zich in de jaren dertig hevig tegen de crisiswetten en kwam sterk op voor de boeren en middenstanders. Volgens partijbiograaf Wim Fieret toonde de SGP zich hiermee een belangenpartij.
Kersten beschouwde de Duitse overheid als het door God aangestelde wettige gezag, waaraan men zich gehoorzaam aan diende te onderwerpen. Hij riep niet op tot verzet, maar tot gebed en verootmoediging. Kersten wilde dat de uitgeverij van zijn partijblad De Banier (in familie-eigendom) de oorlog zou overleven en knoopte daarom contacten met de Duitsers aan. Dit had tot gevolg dat de Commissie Zuivering Staten-Generaal hem na de oorlog de toegang tot de Tweede Kamer ontzegde De SGP geloofde echter heilig in de onschuld van haar leider. Na het proefschrift van Fieret uit 1990 zou de SGP haar standpunt hierover voorzichtig herzien.
De predikant Kersten werd als leider opgevolgd door de predikant Pieter Zandt, die nu vooral voortleeft als de naamgever van de bevindelijk-gereformeerde scholengemeenschap in Kampen. Zandt was minder fel dan Kersten en had last van spreekangst. Hij beklaagde zich vaak over het verval van Nederland en greep terug op het mythische calvinistisch Nederland van de zeventiende eeuw. Ook waarschuwde Zandt dikwijls tegen het wereldkatholicisme en pleitte hij voor de herinvoering van de doodstraf. Zandt was zo gezichtsbepalend voor de SGP, dat er vijf jaar na zijn overlijden in 1961 nog een journalist was die hem wilde interviewen. Na zijn dood liet Zandt een slecht georganiseerde partij achter.
In het naoorlogse Nederland was de SGP de enige partij in het parlement die stemde tegen de toetreding tot de Verenigde Naties in 1945, het verdrag van Rome in 1950 (EEG) en de protocollen van Parijs in 1952 (NAVO). De SGP was beducht voor supranationale organisaties omdat die de nationale identiteit van Nederland zouden bedreigen, die door het protestantisme gevormd zou zijn. De partij verzette zich daarnaast tegen de groeiende macht van de centrale overheid, met name tegen het Landbouwschap. In de jaren zestig kreeg de SGP concurrentie daarom van de Boerenpartij, die vooral de minder trouwe SGP-kiezers aantrok. Maar ook in andere kwesties voelde de SGP zich bedreigd door de centrale overheid. Dorpen in de zogenoemde Bible Belt met een SGP-meerderheid wilden het zwembad op zondag sluiten, maar werden door de rijksoverheid overruled. Theocratie op gemeentelijk niveau werd, zeker vanaf de jaren zestig, steeds onbereikbaarder.
De zwak georganiseerde SGP kwam in de jaren zestig en zeventig in woelige wateren. Er woedde een interne strijd tussen behouders en vernieuwers. De vernieuwers wilden dat de SGP een wat politieker en jonger gezicht kreeg. Ouderen en dominees domineerden de partij. Op SGP-bijeenkomsten werd er niet echt over politiek gesproken, maar vooral gepreekt. De vernieuwers probeerden via voorkeurstemmen enkele ‘progressieve’ SGP’ers hoger op de lijst te zetten. Dit was zeer ongebruikelijk, omdat de SGP-achterban bekend stond als volgzaam en zeer gezagsgetrouw. De hervormde predikant H.G. Abma - die van 1963 tot 1981 in de Tweede Kamer zat en van 1961 tot 1985 voorzitter van de SGP was - behoorde ook tot de vernieuwende vleugel. Hij probeerde de SGP een wat vriendelijker gezicht te geven – wat minder hel en verdoemenis - en zich losmaken uit het isolement waarin de partij verkeerde. Bij Kersten draaide het om de bevindelijk gereformeerden als een aparte uitverkoren geloofsgroep, die door de boze buitenwereld werd bedreigd. Abma werkte samen met de andere orthodox-protestantse partij in het Nederlandse parlement, het Gereformeerd Politiek Verbond. In 1980 diende hij samen met GPV’er dr. A.J. Verbrugh een – overigens kansloos - initiatiefwetsvoorstel in, dat beoogde abortus absoluut te verbieden. De rekkelijke Abma stuitte echter op grote oppositie en moest het veld ruimen.
In 1981 kwam ir. B.J. van der Vlies in de Tweede Kamer, die in 1986 fractievoorzitter werd. Hij behoorde weer tot de behoudende vleugel van de partij, hoewel zijn parlementaire optreden zeer zakelijk was. Voor de meest behoudende groep binnen de SGP, verenigd in de Landelijke Stichting ter Bevordering van de Staatkundig Gereformeerde Beginselen die het blad In het spoor uitgeeft, week de SGP onder leiding van Van der Vlies dan ook af van het enige ware spoor van Kersten en Zandt. De verzakelijking leidde ook tot meer waardering van de kant van de buitenwacht. Al vond men de SGP-standpunten over theocratie, homoseksualiteit en vrouwenemancipatie maar zozo, buitenstaanders waardeerden Van der Vlies - het afgelopen decennium de nestor van de Tweede Kamer - om diens constructieve politieke opstelling en diens pleidooi voor parlementair fatsoen. Ria Beckers van GroenLinks noemde Van der Vlies ooit 'een schatje met een hoog knuffelgehalte'.

Barricaden
SGP’ers hadden altijd al het gevoel gehad, vreemdelingen te zijn in eigen land, maar dit gevoel werd in de jaren negentig heel sterk, toen de paarse kabinetten Kok-I en II Nederland regeerden. Met name de legalisatie in 2001 van het homohuwelijk en de euthanasie, door de SGP te vuur en te zwaard bestreden, was een zware nederlaag. De politici van SGP en ChristenUnie protesteerden fel, maar met hun bezwaren werd in het debat nauwelijks rekening gehouden en ze werden bovendien van intolerantie beschuldigd. Toen de centrale overheid tijdens de MKZ-crisis dat jaar ook nog eens besloot om zo’n 200 bedrijven in de buurt van het Gelderse dorp Kootwijkerbroek te ruimen, was de maat vol. Boze boeren hielden de ruimingsploegen van de Rijksdienst voor keuring van Vee en Vlees (RVV) tegen en raakten slaags met de ME. Maar in plaats van dat de SGP net als in de Tweede Wereldoorlog het overheidsgezag verdedigde en opriep tot verootmoediging en gebed, sprong de strijdbaar geworden partij nu voor de boeren op de bres.
Naar aanleiding van de rellen filosofeerde SGP-senator Gerrit Holdijk over het zogenaamde ‘recht van opstand’. In de zestiende eeuw had Calvijn hierover een theorie ontwikkeld, waardoor gezagsgetrouwe gereformeerden zonder gewetensbezwaren zich tegen een ‘antichristelijke’ overheid konden verzetten. De paapse tirannie van de zestiende eeuw was een paarse tirannie geworden. Het feit dat de paarse kabinetten democratisch tot stand waren gekomen en calvinisten niet naar de brandstapel werden gebracht maar in alle vrijheid hun godsdienst konden belijden, deed daar niets aan af.
De paarse kabinetten hebben voor een cultuuromslag bij de SGP gezorgd. SGP’ers klommen een voor een de preekstoel af, en gingen de barricaden op. Het profetische getuigenis in de Kamer was onvruchtbaar gebleken, voor politieke successen moest echt geknokt worden. De weg van het isolement was een doodlopende. Politieke journalist Bart Jan Spruyt van het aan de SGP verbonden Reformatorisch Dagblad richtte in 2000 de Edmund Burke stichting op, een denktank die christelijke en niet-christelijke conservatieve krachten wilde bundelen tegen de paarse en progressieve dominantie. Vooral onder SGP-jongeren sloeg Spruyt aan. Zij gingen zich conservatief of christelijk-conservatief noemen en namen ook Spruyts polemische stijl over.
Nestor Van der Vlies was de knuffelbeer van de Tweede Kamer. De SGP van nu lijkt hier in de verste verte niet meer op, behalve misschien op Lotso, de roze beer uit de Pixar-animatiefilm 'Toy Story 3' die anderen met zijn trauma's en zwart-witte wereldbeeld wil opzadelen. De SGP van nu zit vol rechts ressentiment. De nieuwe generatie vernieuwers wil niet alleen dat de partij weer wat politieker en jonger wordt, maar wil de SGP het liefst omvormen tot een christelijk-conservatieve partij, die de strijd moet aangaan met links, liberaal en islamitisch Nederland.
De identiteit van de SGP was natuurlijk altijd al christelijk en conservatief. Het christelijke element was lange tijd dominant, maar dankzij Spruyt en de SGP-jongeren nu krijgt het conservatisme de overhand. Weg met het machteloze getuigenispartijtje, leve het kloppend hart van het conservatieve verzet tegen de linkse jaren zestig en de paarse, seculiere jaren negentig. Nu Nederland als gevolg van de populistische Pim Fortuyn en de polariserende Geert Wilders enorm is verrechtst, ziet de nieuwe generatie SGP'ers haar kans schoon. Zij zijn zich zeer bewust van de nieuwe machtspositie van hun partij in het politieke spel.
Bij nieuwe tijden hoort een nieuw vijandsbeeld. Tot ver in de jaren zestig was de grote tegenstrever van de SGP Rome en alles wat katholiek was, nu hebben de progressieve partijen en vooral de islam die rol overgenomen. Met de komst van nieuwe vijanden heeft de SGP andere allianties nodig. Van de weeromstuit kunnen SGP'ers samenwerken met oude vijanden.
Conservatieve katholieken zijn plotseling bondgenoten geworden. Toen begin 2010 verscheidene vooruitstrevende katholieken én PvdA-voorzitter Lilianne Ploumen protesteerden tegen een behoudende priester die homoseksuelen de hostie weigerde, sprong niet het CDA maar de SGP meteen voor hem in de bres. De godsdienstvrijheid zou door agressieve seculieren worden bedreigd. Ook Mariska Orbán, hoofdredacteur van het orthodoxe Katholiek Nieuwsblad en onorthodox bestrijder van abortus provocatus, is een bondgenoot. Ze was eregast op Refo500, het door de christelijk-gereformeerde Theologische Universiteit van Apeldoorn tien jaar durende festijn ter herdenking van de Reformatie van 1517. Ten slotte is de SGP erg gecharmeerd van Amanda Kluveld. Deze voormalig vrijzinnige vrouw heeft zich mede dankzij haar contacten met Spruyt tot het conservatieve christendom bekeerd. Als een ware bekeerlinge is ze gepassioneerd en fel. In de Volkskrant schrijft ze niet alleen over het lijden en sterven van vervolgde christenen in het buitenland, maar bovendien haalt ze hard uit naar moslims, die bij haar ‘toevallig’ altijd de vervolgers zijn. Begin 2012 heeft ze van de Guido de Brès Stichting, het wetenschappelijk instituut van de SGP, een beurs gekregen, om een onderzoek naar christenvervolging en godsdienstvrijheid te doen.
Met oude bondgenoten loopt de samenwerking stroever. De ChristenUnie, lange tijd de beste politieke vriend van de SGP, werd tijdens de Eerste Kamerverkiezingen van mei 2011 onbarmhartig gedumpt. De SGP had liever een sleutelrol in de senaat, dan dat de kleine christelijke partijen er een zeteltje bij kregen. De ChristenUnie is bovendien in de ogen van SGP'ers veel te links. Nu ‘rooie’ André Rouvoet echter plaats heeft gemaakt voor de kleurloze Arie Slob en het ideologische debat in de ChristenUnie wordt beheerst door de islamkritische Gert-Jan Segers, is hernieuwde samenwerking in de toekomst echter beslist niet uitgesloten.
De partij die nu het dichtst bij de SGP staat, is de PVV. Beide partijen zijn anti-links, anti-islam en pro-Israël. Kees van der Staaij, die Bas van der Vlies in 2010 heeft opgevolgd als partijleider, was de eerste politicus die Geert Wilders openlijk zijn steun aanbood voor een nieuw te vormen kabinet. De SGP wilde meteen een VVD-PVV-CDA-kabinet, terwijl het CDA hier erg over liep te twijfelen en Mark Rutte ook 'paars plus' wilde uitproberen. Deze Een jaar eerder had de SGP bij monde van Van der Staaij een anti-minarettenmotie verdedigd. Islamitische minaretten zouden, in tegenstelling tot christelijke kerktorens, niet passen bij het Nederlandse landschap, ‘vervreemd werken’ en de ‘Nederlandse identiteit’ aantasten. Dat Van der Staaij zich beriep op de ‘Nederlandse identiteit’ en niet op artikel 36 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis is opvallend en veelzeggend. Niet een calvinistische theocratie maar een christelijk nationalisme is troef. Niettemin houdt de SGP toch enige afstand tot de PVV, die ondanks haar conservatieve imago ook enkele liberale standpunten heeft. De PVV staat pal voor de rechten van homo’s en lesbiennes, iets waar een rechtgeaarde SGP’er alleen maar van kan gruwen.
Vroeger was de SGP isolationistisch en defensief, de SGP van nu is opener en offensiever. Vooral bij de SGP-jongeren merk je de cultuuromslag. De SGP telt nu de grootste politieke jongerenorganisatie van het land, en deze jongeren zijn mondiger dan ooit. Omdat bevindelijk-gereformeerde dominees wel de televisie maar niet het internet in de ban hebben gedaan, zitten veel SGP-jongeren (en ook steeds meer ouderen) op twitter, alwaar ze zich - al dan niet met open vizier - in volle geestelijke wapenuitrusting (Efeze 6:10-18) op de islamitische en vrijzinnige vijanden storten. Toen er in februari 2012 De Balie in Amsterdam een debat werd georganiseerd met de radicale imam Al-Haddad, twitterde Wouter van de Berg, lid van het landelijk bestuur van de SGPJ: “De imam gaat zo vertellen dat hij D66 stemt. #debalie”.
Behalve aan twitter doen SGP-jongeren mee aan forums en aan Facebook. Ze spuien hierop niet alleen hun mening, maar vormen tevens eigen virtuele gemeenschappen. Deze communities zijn soms alleen gericht op de eigen zuil zoals Refoweb, maar er bestaan ook bredere (christelijk-)conservatieve gemeenschappen als BitterLemon (inmiddels ter ziele), De Dagelijkse Standaard, de Dutch Teaparty, en Politant. Naast virtuele communities ontstaan er ook echte. SGP’er Wilco Boender, beter bekend onder zijn bloggerpseudoniem ConservatieForever, is één van de oprichters van het Conservatief Café (samen met CDJA’er Rutger Schimmel en de jonge journalist Frank Verhoef) en is daarnaast betrokken bij het Christelijk Conservatief Beraad.
Binnen de nieuwe conservatieve gemeenschappen zijn de SGP'ers trouwens wel de meest fatsoenlijke mensen. Het zijn de vrienden van de SGP die voor de ketelmuziek zorgen. Kluveld roept met haar columns wekelijks woedende reacties op, Orbán schopte stennis met haar open brief aan VVD-Kamerlid Jeanine Hennis, en Schimmel werd virtueel aan de schandpaal genageld naar aanleiding van zijn beruchte tweet: "Daarbij is een ieder die schrijft voor Joop (opiniewebsite van de VARA) de Nederlandse zuurstof niet waard."
Wellicht zorgt de oude SGP-cultuur van isolationisme voor een zekere voorzichtigheid: SGP’ers zijn nu weliswaar mondiger dan vroeger, maar ze huiveren nog steeds een beetje voor de boze buitenwereld. Hun conservatieve vrienden zijn ongeremder.

Emancipatie
De SGP is geregeld in het nieuws. Voordat de partij gedoogpartner werd, ging dit nieuws het vaakst over met de zogenoemde vrouwenkwestie. De SGP was tegen vrouwen in de politiek, en legde in 1993 in de statuten vast dat vrouwen geen lid mochten worden. Onder druk van de rechter en de vernieuwende vleugel van de partij stelde de SGP in 2006 het lidmaatschap open voor vrouwen, hoewel vrouwen uitgesloten bleven voor politieke ambten. Voor het feministische Clara Wichmann Instituut was dit niet genoeg en stapte naar de rechter. Hij eiste dat de SGP haar statuten helemaal moest wijzigen en vrouwen het passief kiesrecht moest geven, anders moest de subsidie aan de partij worden stopgezet. Het ingewikkelde politiek-juridische steekspel is nog steeds niet voorbij.
Het is de vraag of de externe druk van het Clara Wichmann Instituut succes heeft, of juist contraproductief werkt. Aan de ene kant heeft de SGP mede onder druk van buiten het lidmaatschap nu opengesteld, maar aan de andere kant zijn er ook SGP’ers die in reactie op de druk van progressieve en seculiere zijde willen vasthouden aan de status quo, niet omdat ze tegen vrouwen in de politiek zijn, maar omdat ze voor het ‘recht’ van een kleine religieuze minderheid zijn om eigen regels te maken.
Hoewel de SGP dus bepaald niet geëmancipeerd is in feministische zin, heeft de partij zich in sociologische zin wel degelijk geëmancipeerd. De SGP begon als een in zichzelf gekeerde getuigenispartij en ontwikkelde zich, vooral vanaf de jaren nul, in een naar buiten toe tredende politieke partij die niet vies is van macht. Nogmaals, de SGP is geen poldertaliban. SGP-jongeren delen oranjebitter uit om D66'ers te plagen. Ze binden geen bomgordel om, ze duwen niet als de Bijbelse held Simson twee zuilen omver, zodat het hele gebouw instort en alle vijanden worden verpletterd. SGP'ers zijn in de eerste plaats conservatieven, geen fundamentalisten. Hun partij heeft een gedaanteverwisseling ondergaan door veranderingen die de hele Nederlandse samenleving raken, de rechtse reactie op paars en de islam, en als gevolg van ingrijpende veranderingen in eigen kring, vooral het internetgebruik.
Ondanks haar geringe omvang is de SGP geen margeverschijnsel meer. Dankzij de gedoogsteun aan het kabinet-Rutte en de internetactiviteiten van haar jongeren is de partij een belangrijke steunpilaar geworden van de rechtse kerk in aanbouw, die in de (nieuwe) media en politiek het stokje van de wankelende linkse kerk poogt over te nemen. De vraag is natuurlijk, wat de toekomst brengt. De open houding is niet zonder risico’s, en zou wel eens kunnen leiden tot de (onvermijdelijke?) secularisatie.

Calimerogelovigen en seculiere zelfbeheersing

Dit artikel staat op het D66blog


Auteur: Ewout Klei. Voorzitter D66-werkgroep Levensbeschouwing en Religie

De afgelopen week discussieerden pers en politiek fel over Different, een orthodox-evangelische ‘hulporganisatie’ die homo’s wil ‘genezen’ (iets wat de organisatie nu opeens trouwens ontkent). Zorgverzekeraars zijn verplicht een behandeling van Different te betalen. Het is een goede zaak dat Minister van Volksgezondheid Edith Schippers meteen besloten heeft om een kritisch onderzoek in te stellen naar de praktijken van Different, hopelijk met als gevolg dat er een cent meer naar deze club gaat.

Over Different was er in Nederland een brede overeenstemming. VVD, PvdA, D66, GroenLinks en ook het CDA waren kritisch over de aanpak van Different. De ChristenUnie en de SGP zagen dit echter anders. ChristenUnie-leider Arie Slob twitterde “Zie veel ophef over #different Organisatie die al jaren actief is. Mensen zijn vrij om daar voor te kiezen. Houden zo!” Kees van der Staaij reageerde ook middels dit medium, met de woorden: “Homoseksuele mensen die bewust kiezen voor begeleiding door Different verdienen onze steun.”

De woorden klinken een vrijzinnige en seculiere mensen vreemd in de oren. Slob en Van der Staaij doen het voorkomen, dat mensen die voor Different kiezen, dit in alle vrijheid doen. De gedachte, dat een bepaalde streng-christelijke omgeving mensen in een keurslijf dwingt zodat ze niet mogen zijn wie ze zijn, komt niet in hun hoofden op. De ‘vrijheid’ waar Slob en Van der Staaij voor pleiten, is geen individuele vrijheid, maar vrijheid voor de groep. De groep moet alle vrijheid hebben om eigen regels te maken en te handhaven. De staat mag zich hier niet mee bemoeien, en moet de groepen het liefst ook financieel ondersteunen, ook als deze groepen discrimineren.

Je kunt mensen niet dwingen om vrij en gelijk te zijn. De Amerikanen dachten in 2003 even democratie in Irak te brengen, maar kwamen van een koude kermis thuis. Ik denk dat al te veel druk op orthodox-christelijke (en orthodox-joodse en orthodox-islamitische) organisaties ook averechts werkt, omdat ze dan in hun schulp kruipen en radicaliseren. Wat je daarentegen wel kunt doen, is de misplaatste calimerohouding ontmaskeren.

Toen eind vorig jaar besloten werd, om een einde te maken aan de praktijk van de zogenoemde weigerambtenaar, klaagden ChristenUnie en SGP over de ‘seculiere intolerantie’. Dat de seculiere partijen van de weigerambtenaar af wilden, zou intolerant zijn en ingaan tegen de eeuwenoude traditie van het Nederlandse plooien en schikken. Het SGP-blad Zicht noemde D66 theocratisch, omdat de Democraten de publieke invloed van religie zoveel mogelijk wilden beperken. Gert Jan Segers van het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie ging in de Volkskrant van 10 juni 2011 nog een stapje, en vergeleek het secularisme met de fundamentalistische islam in het Midden-Oosten. In Nederland was men nog niet zo ver als in Egypte, waar christenen tweederangs burgers waren, maar dit zou in de toekomst misschien/wellicht kunnen veranderen, zo was de gedachte.

SGP en ChristenUnie maken echter een grote logische denkfout. Een bevestiging van een ontkenning is een ontkenning, terwijl een ontkenning van een ontkenning een bevestiging is. SGP en ChristenUnie zijn tolerant/begripvol tegenover intolerante praktijken (weigerambtenaren, het misbruik in de katholieke kerk, Different, het religiebeleid van de Hongaarse regering, de apartheidspolitiek van Israël en vroeger die van Zuid-Afrika), terwijl seculiere partijen hier grote moeite mee hebben. SGP en ChristenUnie zijn hier verdedigers van de intolerantie met een misplaatst beroep op de tolerantie, terwijl de seculiere partijen die voor de tolerantie opkomen zich hier geen onterecht schuldcomplex mogen laten aanpraten.

Toch roept het hypocriete beroep van SGP en ChristenUnie op de tolerantie een interessante vraag op: als je moeite hebt met intolerante praktijken van een bepaalde groep mensen, loop je dan niet het risico om zelf ook onverdraagzaam te worden? Dat risico is er volgens mij zeker. Je moet een onderscheid maken tussen de intolerante praktijken zelf, en de groep die ze bedrijft, hoe moeilijk dit soms misschien ook is. Vrouwenbesnijdenis mag nooit een reden zijn, om Somalische moslims weg te zetten als barbaren, of het verbod op inenting SGP’ers in Staphorst als achterlijke zwarte kousen. Een belangrijke reden waarom discussies vaak vastlopen en orthodox-religieuze groeperingen vervallen in een verongelijkte calimerohouding en als gevolg daarvan kunnen radicaliseren, is denk ik omdat dit onderscheid niet wordt gemaakt, of in ieder geval niet scherp genoeg. We kunnen niet kritisch genoeg over misstanden in streng-religieuze hoek zijn, maar dat mag nooit een excuus zijn om een antireligieuze agenda te voeren, tegen het persoonlijk geloof van mensen op zich.

Om calimerogelovigen van hun syndroom af te helpen, is een seculiere zelfbeheersing noodzakelijk.

Vrijgemaakt

Dit is mijn eerste artikel op het D66blog

Auteur: Ewout Klei. Voorzitter D66-werkgroep Levensbeschouwing en Religie



Een Thema-afdeling van D66 voor Religie en Levensbeschouwing lijkt een beetje overbodige luxe. Op het eerste gezicht leven we in een vrij land en in een vrij werelddeel. Je mag geloven wat je wilt, ook als je helemaal nergens in wilt geloven: gereformeerd-vrijgemaakt of van-god-vrijgemaakt, het kan allemaal.

In veel landen in Azië en Afrika is het met deze vrijheid echter gans anders gesteld. Daar worden minderheden niet zelden geconfronteerd met discriminatie, en soms zelfs met vervolging. Denk bijvoorbeeld aan de Ahmadiyya moslims in Pakistan, de Bahai in Iran, de Kopten in Egypte en de Falun Gong in China.

Europa ook is niet meer wat het (een tijdje althans) geweest is. In Hongarije is nu een christelijk-conservatieve partij aan de macht, die dankzij haar tweederde meerderheid in het parlement de grondwet kan wijzigen. De regering drukt er nu allemaal wetten door, die in strijd zijn met de mensenrechten. Zo worden een heleboel geloofsgemeenschappen – moslims, hindoes, vrijzinnige christenen en vrijzinnige joden – niet meer erkend, en hun bezittingen geconfisqueerd. D66-Europarlementariër Sophie in ’t Veld protesteerde uiteraard, maar zal Europa ook maatregelen tegen de reactionaire regering-Órban willen nemen?

Nederland is er gelukkig beter aan toe dan Hongarije. We hebben een minderheidskabinet, dat slechts gedoogsteun krijgt van de ondemocratische PVV en SGP. VVD en CDA hebben nog steeds het woord ‘democratie’ respectievelijk ‘democratisch’ in hun partijnaam staan, en een verregaande wetswijziging in Hongaarse zin komt hier het parlement niet door. PVV en SGP kunnen hooguit de boel (tijdelijk) tegenhouden. Geert Wilders wil niet dat de hypotheekrente wordt afgeschaft, stuurt een theatraal tweetje, en de boel gaat weer op slot. De SGP wil niet dat er bezuinigd wordt op de kinderbijslag, gaat even bij Mark Rutte langs, en alles blijft bij het oude. Verontruste vrijzinnigen die geloven dat we dankzij de gedoogsteun van de SGP zijn beland ‘in handen van de Poldertaliban’, kunnen – om oud-premier Hendrikus Colijn even te parafraseren – rustig slapen. De SGP heeft maar twee zetels in het parlement en haar meest verregaande standpunten wijken te zeer van de mainstream af, om ooit wet te zullen worden. Een onverwachte bondgenoot vinden we hier soms zelfs in de PVV, die voor het voorstel van GroenLinks-Kamerlid Ineke van Gent stemde om de homodiscriminerende weigerambtenaar straks te weigeren. De gedoogsteun van de SGP is goed voor de verkoop van kinderwagens, maar de partij wordt nooit meer dan een bijwagentje.

De afwezigheid van Hongaarse toestanden betekent overigens niet, dat we in Nederland op onze lauweren kunnen luieren. Godsdienstvrijheid betekent voor D66, dat een individu mag en kan geloven wat zij/hij wil. Dan alleen kun je waarlijk vrijgemaakt zijn. In Nederland bestaat deze vrijheid de jure, maar de facto komt het nog vaak voor dat de groep het individu dwingt om zus en zo te geloven, op straffe van uitsluiting uit de hemel (in theorie maar dit hoef je niet te geloven) en uitsluiting uit de groep (in de praktijk komt het hier op neer). Op dit moment is het zo dat de overheid de discriminatie van bijvoorbeeld gelovige homoseksuelen door religieuze organisaties faciliteert, door partijen en scholen te subsidiëren die aan ‘afwijkende’ mensen geen ruimte willen geven. Godsdienstvrijheid kun je pas echt genieten, als de overheid helemaal neutraal is. Dat is nu niet het geval. De SGP mag vrouwen weren uit openbare functies, iets wat volstrekt ondenkbaar is in andere Europese landen. Daarnaast wordt er in de publieke ruimte dikwijls een uitzondering gemaakt voor een religieus beroep op ´gewetensbezwaren´ (bijvoorbeeld bij inentingen, abortus, euthanasie en het homohuwelijk), met als gevolgd dat er voor (conservatieve) gelovigen blijkbaar andere regels gelden dan voor de rest van de burgers. Ten slotte bevat onze wetgeving theocratische restjes, zoals het verbod op godslastering en de zondagswetgeving.

D66 staat nu voor een duivels dilemma: In hoeverre moet de overheid het individu tegen de dwang van de groep in bescherming nemen, zonder dat er misschien een seculiere meerderheidsdwang ontstaat? Kiezen we voor de smalle weg van het ‘vrijzinnige paternalisme’ van Dick Pels van het Wetenschappelijk Bureau GroenLinks, die van mening is dat een overheid als een goede herder met (zachte) dwang de stijfkoppige schaapjes over de seculiere dam moet leiden? Of willen we de brede de weg van Mark Rutte bewandelen, die de SGP ooit een ‘leuke partij met leuke mensen’ noemde? Na de moord op Pim Fortuyn sprak zijn opvolger Mat Herben de profetische woorden: “Pim heeft ons de weg gewezen, die wij moeten gaan. Loopt u met mij mee?” In tegenstelling tot Herben ben ik niet op zoek naar dociele discipelen, maar naar vrije zinzoekers. Mijn woorden klinken daarom wellicht wat weifelender: “Dick heeft een weg gewezen en Mark heeft een weg gewezen, ik weet nog niet precies welke weg wij als D66´ers moeten gaan. Zoekt u met mij mee?”

Staphorst op het pluche? De (on)macht van kleine christelijke partijen

Onderstaande artikel komt in het decembernr. van Liberaal Réveil, het lijfblad van de Teldersstichting, het wetenschappelijk bureau van de VVD.


Staphorst op het pluche? De (on)macht van kleine christelijke partijen
Door: Ewout Klei

Het kabinet-Rutte (I?) krijgt niet alleen officiële gedoogsteun van de PVV, maar ook officieuze gedoogsteun van de streng-christelijke SGP. Met name D66 en GroenLinks bezien de invloed van de SGP met achterdocht, omdat deze partij in hun ogen een bedreiging vormt voor de seculiere verworvenheden in ons land. Volgens progressieve politici en opiniemakers staat de SGP symbool voor het christelijke fundamentalisme, waar Nederland zich in de jaren zestig van heeft vrijgemaakt. In de jaren tachtig werd er met dedain gesproken over Staphorst, tegenwoordig heeft men het over de Poldertaliban. In dit artikel staat de rol van de kleine orthodox-christelijke partijen in het politieke machtsspel centraal, van 1918 tot nu. Is Nederland nu overgeleverd aan Staphorst?

De Nacht van Kersten
Sinds 1918 kent Nederland het systeem van evenredige vertegenwoordiging, en kunnen ook kleine partijen met een kleine achterban in het parlement komen. In 1922 kwam de SGP in het parlement, een kleine orthodox-protestantse getuigenispartij. In 1925 kreeg de SGP versterking van de Hervormd-Gereformeerde Staatspartij, een soortgelijke partij die haar aanhang echter vooral had in de Nederlands Hervormde Kerk. SGP en HGSP waren zeer antikatholiek, en fungeerden als het orthodoxe/conservatieve geweten van de grote protestantse partijen. Omdat SGP en HGSP klein waren en nogal extreem waren in hun opvattingen, werden ze niet echt serieus genomen.
Kleine partijen kunnen echter ook relevant zijn in het politieke machtsspel. Dat bleek al in 1925. In dat jaar viel dankzij toedoen van de SGP het eerste kabinet-Colijn over het gezantschap bij de paus. De motie van SGP-leider G.H. Kersten werd uit opportunistische redenen gesteund door de socialisten en liberalen, die daarmee het kabinet een pootje wilden lichten. De hervormde Christelijk-Historische Unie steunde de motie ook, omdat de partij bang was anders kiezers aan de ultrahervormde HGSP te verliezen.

Jongeling ministeriabel
De ‘Nacht van Kersten’ bleek een uitzonderingssituatie te zijn. De kleine christelijke partijen speelden een hele lange tijd geen rol van betekenis meer. De politiek werd gedomineerd door grote partijen met gematigde opvattingen. Zij vormden de coalities, en sloten kleine partijen met radicale meningen buiten.
In 1972 verraste VVD-senator Harm van Riel vriend en vijand met de opmerking, dat hij Pieter Jongeling van het Gereformeerd Politiek Verbond wel ministeriabel achtte. Het centrumrechtse kabinet-Biesheuvel was net ten val gekomen door toedoen van DS’70. Om hun meerderheid in de Tweede Kamer te behouden zouden de grote confessionele partijen en de VVD misschien wel de hulp nodig hebben van de mediagenieke Jongeling, die volgens de opiniepeilingen misschien wel vijf zetels zou halen.
Toen journalist Herman Veenhof een kleine veertig jaar later bezig was met zijn populaire biografie over Jongeling, confronteerde hij enkele prominente politici uit de jaren zeventig met Van Riels proefballonnetje. Hoe serieus bedoelde de VVD-senator dit nou? De antwoorden waren divers. Volgens Hans Wiegel, Van Riels protegé, meende dat de pers het verhaal van zijn leermeester enorm had opgeklopt. CDA-mastodont Willem Aantjes was het hier volstrekt mee oneens en dacht dat Van Riel het wel serieus bedoelde, hoewel het een niet serieus te nemen voorstel was. Ten slotte zei oud-premier Dries van Agt, in 1972 minister van Justitie namens de Katholieke Volkspartij, dat er toentertijd door de ministers werd gesproken over eventuele kabinetsdeelname van het GPV, maar dit was niet meer dan “met een gedachte spelen”.
In 1973 werd het kabinet-Den Uyl gevormd, het meest linkse kabinet uit de Nederlandse geschiedenis. Het GPV had nog met het idee rondgelopen dit kabinet via een interpellatie tegen te houden, maar dit bleef bij een gedachtespinsel.

Gedoogsteun
In 1977 werden de rollen echter omgedraaid. De poging om een tweede kabinet-Den Uyl te formeren mislukte, en CDA-leider Van Agt en VVD-leider Wiegel kwamen in restaurant Le Bistroquet tot een compromis. Het probleem van het nieuwe CDA-VVD-kabinet was echter, dat deze steunde op 77 zetels, waarvan er 7 werden bezet door linkse CDA’ers, die veel liever met Den Uyl in zee waren gegaan. Kabinetsformateur Wim van der Grinten voorzag problemen en zorgde er daarom voor, dat de kleine christelijke partijen SGP en GPV, alsmede DS’70 en de Boerenpartij, het nieuwe kabinet van gedoogsteun voorzagen.
Dankzij deze gedoogsteun overleefde het kabinet-Van Agt in 1980 een motie van wantrouwen van Den Uyl. Onderwerp van de controverse was de houding van het kabinet tegenover het blanke apartheidsregime in Zuid-Afrika. CDA en VVD waren beslist geen voorstanders van de rassenscheiding in dat land en de stelselmatige discriminatie van de zwarte bevolking, maar ze vonden de apartheid niet voldoende reden om Zuid-Afrika economisch te boycotten. De linkse partijen vonden van wel. Het linkse CDA-Kamerlid Jan Nico Scholten diende een motie in om een olieboycot tegen Zuid-Afrika in te stellen. De motie werd aangenomen, maar het kabinet besloot deze naast zich neer te leggen. Vervolgens diende Den Uyl een motie van wantrouwen in, die op het nippertje door de Kamer werd verworpen.

Staphorst
In 1981 verloren CDA en VVD hun gezamenlijke meerderheid en speculeerde men over een rechts kabinet, dat (gedoog)steun zou krijgen van SGP, GPV en de in 1981 in de Tweede Kamer gekomen Reformatorische Politieke Federatie. Met name in progressieve kringen werd er in ongezouten bewoordingen tegen dit eventuele kabinet geageerd. Het Humanistisch Verbond waarschuwde CDA en VVD voor de samenwerking met “theocratische partijtjes ter rechterzijde” en Volkskrant-journalist Jan Joost Lindner noemde deze eventuele coalitie de ‘Staphorster variant’, hiermee doelend op het streng-christelijke dorp in Overijssel.
Men polariseerde tegen de Staphorster variant, met als doel het CDA te laten weten dat progressief en weldenkend Nederland zo’n kabinet nooit zou accepteren, en dat de christendemocraten zich maar geen gekke dingen in hun hoofd moesten halen. Dit deden ze ook niet. Van Agt zei op de avond dat de uitslag van de verkiezingen bekend werd nadrukkelijk dat hij geen “stiekem of half-stiekem vrijersoogje” liet vallen op SGP, RPF en GPV: “Nee, heel aardig, maar daar kunnen we het land niet mee regeren.”
Bijna alle partijen dachten er zo over en vonden de Staphorster variant irreëel. De enige partij die deze zienswijze niet deelde was de RPF, die meende dat in de kabinetsformatie tot uitdrukking moest komen dat de ‘Bijbelgetrouwe politiek’ met twee zetels was versterkt. De Staphorster variant was in 1981 wel in die zin relevant, dat het CDA vanwege de dreiging van deze mogelijkheid een sterkere onderhandelingspositie had. D’66-leider Jan Terlouw, die zijn best deed om CDA en PvdA in één kabinet te krijgen, vond het zeer vervelend dat het CDA beschikte over deze troef.
Midden jaren tachtig werd er serieuzer rekening met Staphorst gehouden. Om een eventuele ‘flirtation’ van CDA en VVD met de kleine christelijke partijen te voorkomen, waarschuwde oppositieleider Joop den Uyl voor hun ‘a-democratische’ karakter. Dat de orthodox-protestantse partijen een relevante machtsfactor waren geworden, bleek voor het eerst bij de kruisrakettenkwestie. Een aantal CDA’ers was fel tegen de plaatsing van kruisraketten en daarom stelde het kabinet een besluit hierover steeds maar uit. Dankzij de steun van SGP, RPF en GPV kreeg het kabinetsvoorstel om de raketten te plaatsen eind 1985 een meerderheid. Uiteindelijk werden de raketten trouwens niet geplaatst, maar dat had alles te maken met een compromis tussen Ronald Reagan en Michail Gorbatsjov over ontwapening, en niets met de politieke situatie in Nederland.
Toen in de aanloop van de Tweede Kamerverkiezingen van 1986 bleek, dat het centrumrechtse kabinet-Lubbers zijn meerderheid in het parlement wellicht zou kwijtraken, speculeerden de kranten weer uitgebreid over de Staphorster variant. De SGP was bescheiden en dacht alleen aan gedoogsteun, terwijl de RPF graag wilde meeregeren en een eisenpakket had, onder andere het terugdraaien van abortus en een verbod op euthanasie. Het GPV koos voor een eigen aanpak. GPV-leider Gert Schutte wilde niet graag geassocieerd worden met Staphorst en introduceerde op een verkiezingsbijeenkomst in de stad Groningen daarom de ‘Groninger variant’, een variant die niet synoniem zou staan voor bekrompenheid en conservatisme. Het dagblad Trouw interpreteerde Schuttes toespraak als een pleidooi voor een CDA-VVD-GPV-kabinet, zonder SGP en RPF. Dat was niet zonder toeval, omdat het GPV onder leiding van Schutte een constructievere koers was gaan varen, en zich verre hield van gemakzuchtige getuigenispolitiek. Dat Schutte zich impliciet distantieerde van SGP en RPF werd door deze partijen niet op prijs gesteld. Nadat zij hem hierop kritisch aanspraken, nam Schutte meteen afstand van de uitleg van Trouw. Hij zei niet zonder SGP en RPF te willen opereren. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1986 bleken CDA en VVD ondanks de peilingen toch hun meerderheid in het parlement te blijven houden. Staphorst kon weer de kast in.

Pragmatischer door paars
De kleine christelijke partijen beleefden de paarse jaren (1994-2002) als de zwartste bladzijden uit hun geschiedenis. Niet alleen werd in deze tijd het bordeelverbod opgeheven, maar ook werden de euthanasie en het homohuwelijk wettelijk mogelijk gemaakt. De kleine christelijke partijen beschouwden deze paarse wetgeving als een afrekening met hun ideaal van Nederland als christelijke natie. Omdat ze geen machtsfactor van belang waren, konden hun bezwaren gemakkelijk worden genegeerd. Niettemin stelden GPV en RPF zich bij tijd en wijle pragmatisch op en wisten ze via politieke koehandel toch kleine successen te boeken, zoals bijvoorbeeld rechtsbescherming van werknemers die niet op zondag wensten te werken.
Het GPV gaf in de paarse jaren zijn exclusieve verbondenheid met de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) op, wat een samengaan met de interkerkelijke RPF mogelijk maakte. In 2000 werd de ChristenUnie gevormd, die in tegenstelling tot haar voorgangers wel een machtsfactor van (een beetje) belang moest zijn. De SGP, die vrouwen uit politieke functies weerde, deed niet aan dit samengaan mee.
De Tweede Kamerverkiezingen van 2002 waren voor de ChristenUnie een deceptie. Men verwachtte een flinke winst, maar de nieuwe partij verloor en kwam op vier uit, één zetel minder dan GPV en RPF in 1998 samen haalden. Het verlies was niet alleen te wijten aan de weinig charismatische verschijning van partijleider Kars Veling, maar vooral aan externe factoren: de moord op Pim Fortuyn en het aantrekkelijke alternatief dat het CDA van Jan Peter Balkenende opeens vormde voor veel kiezers.
In 2003 verloor de ChristenUnie wederom een zetel. Niettemin was dit het eerste jaar dat de partij, samen met de SGP, voor het eerst serieus bij de formatie werd betrokken. CDA en VVD beschikten samen niet over een meerderheid. Nadat de onderhandelingen tussen CDA en PvdA waren mislukt, onderhandelden CDA, VVD, ChristenUnie en SGP over Staphorst. Deze variant beschikte over 77 parlementzetels. De VVD had echter grote moeite met de SGP, vanwege de radicale opvattingen van deze partij over vrouwen en theocratie, en daarom koos men uiteindelijk voor een CDA-VVD-D66-coalitie.
Vier jaar later greep de ChristenUnie eindelijk haar kans. Tijdens de Tweede Kamerverkiezingen van 2006 had de partij haar zeteltal verdubbeld, van drie naar zes, en nadat GroenLinks uit eigen beweging afhaakte, kwam de ChristenUnie begin 2007 in de regering, samen met CDA en PvdA.
Om tot de coalitie toe te kunnen treden had de ChristenUnie haar ‘kroonjuwelen’ (het terugdraaien van abortus, euthanasie en het homohuwelijk) in de ijskast gestopt. Dit was niet alleen uit pragmatisme, maar ook omdat de marges voor de ChristenUnie erg smal waren. De partij wist op micro-ethisch gebied ook geen kleine successen te boeken. Toen de ChristenUnie ruimte vroeg voor zogenoemde weigerambtenaren (ambtenaren van de burgerlijke stand die weigerden om homostellen te trouwen), stak er in Nederland een storm van protest op, met als gevolg dat veel gemeenten besloten deze ambtenaren te weigeren. Ook de poging van de ChristenUnie om embryoselectie te verbieden liep op niets uit. De partij werd gedwongen een compromis te sluiten die ze nauwelijks kon verdedigen tegenover haar in ethisch opzicht behoudende achterban, en embryoselectie werd in Nederland toegestaan.

Besluit
De situatie anno nu lijkt het meest op die van 1977-1981. De SGP heeft geen regeringsverantwoordelijkheid, maar is wel nodig, zeker in de senaat, om het kabinetsbeleid in van een meerderheid te kunnen voorzien. SGP-senator Gerrit Holdijk wordt daarom (met enige ironie) de machtigste man van Nederland genoemd.
In tegenstelling tot de ChristenUnie in de periode 2007-2010 lijkt het erop, dat de SGP wel (bescheiden) successen weet binnen te slepen. Het aanvankelijk door de VVD gesteunde plan om de ‘wet inzake smalende godslastering’ eindelijk eens af te schaffen gaat niet door, omdat de SGP dwars ligt. Ook bezuinigt het kabinet dankzij de SGP niet op de subsidie voor grote gezinnen. Het dagblad De Pers noemde de SGP in dit verband dan ook ‘de vruchtbare gedoger’.
Dat de kleine christelijke partijen in de loop van de jaren beetje bij beetje meer van de marge naar de macht zijn opgeschoven, heeft twee oorzaken. Allereerst is er een interne oorzaak: voor de ChristenUnie is het heel belangrijk geweest, dat deze partij zich ideologisch gezien is gaan matigen en pragmatischer is geworden. De partij kwam niet met de onmogelijke eis, dat abortus, euthanasie en het homohuwelijk moesten worden afgeschaft. In haar verkiezingsprogramma van 2006 kreeg de micro-ethiek dan ook minder aandacht. De SGP is ook gematigd. De partij neemt (voorzichtig) afstand van de term theocratie en tegenwoordig mogen vrouwen ook passief meedoen (waarbij moet gezegd worden dat dit laatste komt door druk van buitenaf).
Belangrijker is echter de externe oorzaak. Het Nederlandse politieke systeem versplintert, waardoor het nu onmogelijk is geworden dat twee partijen samen een coalitie vormen. De grootste partij op dit moment, de VVD, heeft 31 zetels, dat is veel minder dan de meer dan vijftig zetels die de grootste partij vroeger vaak had. Kleine partijen zijn hierdoor veel vaker nodig om een coalitie te vormen. In Denemarken, waar politieke systeem veel meer versplinterd is dan in Nederland, zat de Kristeligt Folkeparti van 1982 tot 1988 in de regering, lang voordat in Nederland de ChristenUnie op het pluche kwam.
Betekent dit nu, dat Nederland zucht onder de geestelijke dictatuur van Staphorst? Nee, en wel om het volgende: kleine christelijke partijen blijven klein, en moeten als coalitie- of gedoogpartner dus ook rekening houden met de meningen en wensen van anderen. Een zuiver getuigend geluid blijft alleen zuiver vanaf de zijlijn. Zodra een partij aan de macht meedoet, maakt ze ‘vuile handen’. Een deel van de ChristenUnie-stemmers is hevig teleurgesteld geraakt, omdat de partij op micro-ethisch gebied niets positiefs heeft binnengehaald. De SGP zal straks ook worden ‘afgerekend’ door haar achterban, hoewel de gedoogsteunvorm meer ruimte biedt voor een partij om zich van het regeringsbeleid te distantiëren. De gedoogsteun van de SGP is goed voor de verkoop van kinderwagens, maar de partij zelf wordt nooit meer dan een bijwagentje.

Ewout Klei is historicus. Hij promoveerde op 25 mei 2011 op het proefschrift ‘Klein maar krachtig, dat maakt ons uniek’. Een geschiedenis van het Gereformeerd Politiek Verbond, 1948-2003 (Bert Bakker Amsterdam 2011). ISBN 9789035136090.