Dé islam bestaat ‘in wezen’ helemaal niet

Dit artikel staat in het Nederland Dagblad van 25 juli 2007.

Door: Ewout Klei

De uitlatingen van minister Ella Vogelaar om de Nederlandse cultuur voortaan joods-christelijk-islamitisch te noemen, stuit op veel weerstand, met name uit de hoek van de Partij voor de Vrijheid. PVV-voorman Geert Wilders eiste dat Vogelaar haar uitlatingen zou terugnemen omdat hij anders een motie van wantrouwen tegen haar zou indienen. Volgens Wilders staan de normen en waarden van de islam haaks op die van onze cultuur.
In het Nederlands Dagblad van maandag 23 juli 2007 doet columnist, theoloog en voormalig kandidaat-kamerlid van de PVV Lucas Hartong hier een schepje bij bovenop. De islam is volgens hem ‘in wezen’ een veroveringsgeloof dat in strijd zou zijn met democratie en keuzevrijheid. Behalve dat Hartong hier een scheve voorstelling van zaken geeft maakt hij dezelfde fout als islam-apologeet Karen Armstrong, namelijk dat hij de islam essentialistisch voorstelt. De islam en moslims hebben volgens Armstrong en Hartong een onveranderlijke authentieke essentie die constituerend en determinerend is voor die entiteiten en als stabiele referent ervan dienst doet.
Zoals Hartong kandidaat-kamerlid van de PVV was is Armstrong met haar naïeve mening misschien het ideale kandidaat-kamerlid voor GroenLinks. In haar populaire boek Islam. Geschiedenis van een wereldgodsdienst 3e druk (Amsterdam 2005) betoogt Armstrong dat de islam ‘in wezen’ een godsdienst is die vrede, tolerantie, spiritualiteit en sociale gelijkheid in een hechte gemeenschap predikt. De varianten van de islam die erg van haar ideale islam afwijken bestempelt ze al snel als onislamitisch, of in strijd met de geest van koran. Zo zijn moslimfundamentalisten zijn volgens geen echte moslims (hier valt misschien wel wat voor te zeggen want veel moslims vinden dit ook), maar ook moslims die met beroep op de koran zeggen dat vrouwen aan mannen ondergeschikt zijn, verzetten zich volgens haar tegen de geest van koran.
Hartong doet ‘in wezen’ precies hetzelfde maar beargumenteerd dan alles vanuit het tegenovergestelde standpunt. De islam is volgens hem in essentie een intolerante religie die uit is op de wereldmacht en de doorsnee-moslim is fundamentalistisch ingesteld. Het christendom daarentegen zou niet dreigen met doodslag en eenieder de volstrekte vrijheid gunnen om God te dienen of niet. Hartong is blijkbaar vergeten dat het christendom ook de kruistochten en de Spaanse inquisitie heeft voortgebracht en slavernij, het kolonialisme en de Apartheid in Zuid-Afrika heeft gelegitimeerd. Waar Armstrong doelbewust alle islamitische oneffenheden wegmasseert en het christendom en het Westen overal de schuld van geeft, doet Hartong precies het omgekeerde. Beide auteurs menen door met veel feiten op de proppen te komen een overtuigend verhaal te leveren, maar zijn zeer selectief in hun brongebruik. Met een aantal koranteksten kun je ‘aantonen’ dat de islam een geweldsreligie (of juist een religie van vrede) is, maar dat kun je ook met bijbelteksten doen.
Wat is het ‘wezen van de islam’ dan? Die bestaat niet. Als een beetje postmodernist verzet ik mij tegen identiteitsconstructies zoals ‘de islam’, ‘het christendom’ of ‘het Nederlanderschap’. Natuurlijk delen alle moslims bepaalde leerstukken en een set van normen en waarden, en doen christenen en Nederlanders dit ook, maar dat verschilt per groep en individu en het is gevaarlijk om hier al te generaliserend over te spreken. Ons spreken moet daarom voorzichtig zijn.
In plaats van het steeds maar te hebben over de islam zouden we het moeten hebben over een set van normen en waarden die horen bij een moderne open samenleving. Ik denk aan democratie, mensenrechten en het idee dat alle mensen voor de wet gelijk zijn. Wanneer fundamentalistische moslims zich als individu misdragen tegen onze democratische rechtsstaat, bijvoorbeeld door geweld of het oproepen hiertoe, moet de overheid tegen hen optreden. Maar dit moet de overheid ook doen tegen rechts-extremisten die moskeeën in de brand steken of een dominee die een valse bommelding doet. De overheid dient echter alle vormen van discriminatie en ongelijke behandeling tegen te gaan, want als het over zaken als religie gaat moet de overheid neutraal zijn.
Met de opmerking van minister Vogelaar dat Nederland een joods-christelijk-islamitische identiteit heeft ben ik dan ook niet zo gelukkig. Ze stelt hierbij het jodendom, het christendom en de islam boven andere religies, zoals het hindoeïsme, boeddhisme, New Age, The Secret etc. Als gelovige kun je dit misschien doen, maar als overheid niet. Vogelaar ziet haar uitlatingen wellicht als een uitgestoken hand naar de islamitische burgers in ons land, maar door deze burgers allereerst als moslims aan te spreken en niet als burgers werkt zij - net als Geert Wilders en de zijnen - ongelijkheid en groepsdenken in de hand. Dé islam bestaat niet en dé Nederlandse cultuur bestaat ook niet. Het discussiëren over de Nederlandse identiteit is in deze tijd van nationaal navelstaren natuurlijk leuk, maar elke canon en elke poging om het wezen van iets te vatten sluit iets anders uit. Een gesprek over de islam is an sich niet verkeerd, maar essentialisten maken een echt gesprek onmogelijk.

Hebban olla Vogula nestas? (opinie)

Zie: http://www.trouw.nl/deverdieping/podium/

Ewout Klei, historicus

Alle religies verdienen in ons land een plek. Islam, maar ook hindoe en new age.


Politici leven overdag in een Gouden Kooi. Er staan veel camera’s op hun gericht en ze maken elkaar het leven zuur. King of Terror Geert Wilders besmeurt zijn collega-politici figuurlijk met drek. Maandag richtte hij zijn pijlen op het pleidooi van minister Ella Vogelaar, minister van wonen, wijken en integratie, om de Nederlandse cultuur voortaan joods-christelijk-islamitisch te noemen.
Wilders eiste dat Vogelaar haar uitlatingen zou terugnemen omdat hij anders een motie van wantrouwen tegen haar zou indienen. Volgens Wilders staan de normen en waarden van de islam haaks op die van onze cultuur.
Ella Vogelaar heb ik een keer op een PvdA-congres gezien en ze leek mij de sympathiekste vrouw van de PvdA-ministers. Maar dat maakt haar natuurlijk niet meteen capabel. En nu maakt Vogelaar dus een duikvlucht.
De harde kritiek van de VVD, PVV en SGP is een pavlovreactie. Vogelaar zegt iets positiefs over de islam en dat vinden de rechtse kiezers niet zo leuk, en dan is het voor rechts makkelijk scoren door verontwaardigd te zijn. De reactie van Wilders is over the top, en Mark Rutte’s opmerking dat ’cultuurrelativisme weer helemaal terug is in de Nederlandse politiek’ is nogal overdreven. Maar dat betekent niet dat Vogelaar gelijk heeft.
De Nederlandse identiteit verandert voortdurend. Vroeger definieerden conservatieven Nederland als een protestants land. Tegenwoordig is dit verruimd tot joods-christelijk en horen de katholieken en joden er kennelijk helemaal bij. Als het aan Ella Vogelaar ligt wordt onze nationale identiteit straks joods-christelijk-islamitisch. Ook moslims moeten er namelijk helemaal bij horen. Ze vergeet echter één belangrijk ding, namelijk dat de meerderheid van de Nederlandse bevolking niet het monotheïsme aanhangt maar niets, iets of van alles. Moeten we dit ook vastleggen?
Haar pleidooi slaat de plank mis. Natuurlijk horen moslims bij Nederland. Iedereen die volgens de wet Nederlander is, is Nederlander. Ook de honderdduizend hindoes die in ons land wonen. Ook aanhangers van new age, reiki en de scientologykerk. Voor het maatschappelijk verkeer is het misschien handig dat je Nederlands spreekt en je je aan de wet houdt, maar andere voorwaarden mag je niet stellen. Religie is belangrijk maar moet je niet als bindmiddel willen vastleggen in de canon of constitutie, wat de PVV wil maar ook de ChristenUnie. Zo’n verwijzing kan een onderscheid tussen eerste en tweederangs burgers creëren.
„Hebban olla Vogula nestas hagunnan hinase hic enda thu*?” schreef een 11de-eeuwse monnik in de kantlijn van een Latijns geschrift. Het was het allereerste Nederlandse zinnetje en betekent iets in de trant van „Zijn alle vogels een nestje begonnen, behalve ik en jij?”
Met dit zinnetje is de Nederlandse traditie begonnen. Het is ook relevant voor vandaag. In Nederland zijn namelijk veel religies en overtuigingen en die verdienen allemaal een plek in de Nederlandse traditie. De beste manier om dit te waarborgen is om de religieuze identiteit van Nederland, die steeds verandert, niet vast te leggen. Dan past iedereen in ons nationale nest.