Oorlogstaal, oorlogshandelingen

Oorlogstaal, oorlogshandelingen

Op Joop.nl gepubliceerd onder de titel ´Nieuw extreem-rechts´: http://www.joop.nl/opinies/detail/artikel/nieuw_extreem_rechts/

Door: Ewout Klei

De verschrikkelijke dubbele aanslag in Noorwegen van vrijdag 22 juli leek in eerste instantie het werk van een Al Qa’ida-achtige groepering. Toen zaterdag duidelijker werd wat er precies was gebeurd, bleek dat de aanslag gepleegd was door een extremist van eigen bodem, die zichzelf christelijk en conservatief noemde en een grote bewondering koesterde voor Geert Wilders.
Vervolgens is in media het verbale geweld losgebarsten. Enkele linkse opiniemakers, Peter Breedveld van de modieus tegendraadse website Frontaalnaakt voorop, roepen in koor dat het radicale gedachtegoed van Wilders en uiterst rechtse journalisten als Joost Niemöller als Anders Breivik heeft voortgebracht (zie: http://www.frontaalnaakt.nl/archives/oslo.html). ‘Domrechts’ is volgens Breedveld direct verantwoordelijk voor de daden van Breivik. De Atheïstisch Seculiere Partij, een niet in de Tweede Kamer vertegenwoordigde partij, ziet de aanslag ook als een bevestiging van haar eigen grote gelijk, namelijk dat het christendom minstens zo erg is als de islam (zie: http://www.atheistischseculierepartij.nl/index.php/nieuws).
Degenen die denkbeelden koesteren waarop Breivik zich in zijn lange manifest heeft beroepen, Wilders en (conservatieve) christenen, schoten meteen in de verdedigen. Wilders nam via twitter meteen afstand van de aanslag, om op deze manier electorale schade voor zichzelf zo veel mogelijk te beperken. Het Reformatorisch Dagblad, de krant van de SGP, benadrukte dat Breivik zich weliswaar christelijk noemde, maar dat dit niet betekende dat hij wel christelijk was (http://www.refdag.nl/nieuws/buitenland/bijbel_legitimeert_brute_handelen_breivik_niet_1_578712) . Het aan de ChristenUnie gelieerde Nederlands Dagblad verdedigde zich ook. Volgens het hoofdredactionele commentaar van dinsdag 26 juli was de daad van Breivik ‘revolutionair’ (http://www.nd.nl/artikelen/2011/juli/26/revolutie). Politiek geweld kon rechts zijn, maar ook links, zoals de Duitse terroristische groepering RAF in de jaren zeventig. Rechts en links in de politiek waren beide vruchten van de Franse Revolutie, die door de ideologische godfather van de ChristenUnie, de negentiende-eeuwse christen-politicus Groen van Prinsterer, was veroordeeld als ongeloof. In plaats van open te staan voor kritiek, kwamen de orthodox-protestante kranten RD en ND met een pavlov-reactie. gaf Het progressief-protestantse dagblad Trouw deed dit niet: “Maar duidelijk is geworden dat het conservatief-christelijke denken ook kan radicaliseren en in terroristische daden uitmonden.”
Behalve opiniemakers die in aanval gingen en opiniemakers die in de verdediging schoten, waren ook mensen die de moord los van de ideologie wilden zien. D66-Kamerlid Boris van der Ham schreef op Joop.nl dat Breivik in de eerste plaats zelf verantwoordelijk was voor zijn daden (http://www.joop.nl/opinies/detail/artikel/moorden_in_noorwegen_en_de_inspiratiebron/). Het maakte volgens Van der Ham niet uit waar Breivik zijn inspiratie vandaan haalde. Ook Malou van Hintum van de Volkskrant wilde de moord niet op de ideologie afschuiven (http://www.volkskrant.nl/vk/nl/3184/opinie/article/detail/2818102/2011/07/26/Alleen-gestoorde-Breivik-zelf-is-verantwoordelijk-voor-gruweldaden.dhtml). Ze weet het daarom aan de gestoordheid van de moordenaar. Ze vond het “totaal zinloos” om nu bepaalde politici (lees: Wilders) de maat te nemen.
Waar sta ik in deze discussie zelf? Ik vind het heel lastig. Met Breedveld beaam ik dat er een relatie is tussen extreme taal en politiek geweld. Hoewel Wilders cum suis zelf niet tot geweld oproepen, is hun taalgebruik zo strijdbaar, vol wrok en ressentiment, afkeer van de ander en met oorlogsmetaforen doordrenkt, dat dit bepaalde geesten kan stimuleren om tot gewelddaden over te gaan. Aan de andere kant, Wilders heeft zelf niet de trekker overgehaald, dat deed Breivik. We mogen Wilders daarom niet verantwoordelijk stellen voor de moord, hij is dit hoogstens in afgeleide vorm, als belangrijke vormgever van het gepolariseerde politieke debat. Het christendom zou ik ook niet verantwoordelijk willen stellen voor de moorden. Natuurlijk, in de naam van God zijn een heleboel misdaden gepleegd, de kruistochten en de apartheid in Zuid-Afrika als meest erge voorbeelden, maar dit werd gelegitimeerd door de kerk. Breivik is een ‘lone wolf’. Hij beroept zich op het christendom, maar shopt zeer selectief in deze religie, en haalt bovendien veel inspiratie van internet, films en computerspelletjes. En hoe zit het met het conservatisme dan? Het pathetische pamflet van Breivik doet aan de verste verte niet denken aan de intellectuele arbeid van Edmund Burke of Alexis de Tocqueville. Breiviks opinies vertonen wel opvallende parallellen met de opinies van contemporaine christelijke conservatieven in Nederland, die feitelijk rabiate reactionairen zijn. Ik bedoel dan niet Bart Jan Spruyt, wiens opinies sinds de breuk met Wilders wat gematigder zijn geworden, maar lieden als Erik van Goor, Tom Zwitser en René Schmitt. Van Goor en Zwitser waren eerst hoofdredacteur van de radicale opiniewebsite Open Orthodoxie, deze website werd herdoopt tot Bitter Lemon en vervolgens voor Catholica (http://www.catholica.nl). Om beide heren hangt “een zeer onfrisse geur van uitsluiting, nationalisme, verbale agressie en haat tegen iedereen die niet in hun wereldbeeld past”, aldus de progressieve katholieke theologen Eric van den Berg, Frank Bosman en Peter van Zoest, die eind 2010 het uiterst orthodoxe Catholica vanwege ‘foute’ connecties van Van Goor in verband brachten met extreem-rechts. (Zie: http://www.isidorusweb.nl/asp/default.asp?t=weblog_detail&weblog_id=6243).
Helaas is de website van Bitter Lemon offline. Deze christelijk conservatieve opiniesite noemde zich een “magazine voor weerbare burgers” dat zich richtte “op versterking van de conservatieve geest en op vorming van jong conservatief talent.” De opiniewebsite trok auteurs aan als Lucas Hartong, de latere PVV-Europarlementariër, en Jonathan van Tongeren, een conservatief ChristenUnie-lid die over veel zaken zijn conservatieve opinies laat schijnen (http://vantongerenblogspot.com). Van Tongeren betoogde onder andere dat Europa een strategische alliantie met het autoritaire Rusland van Poetin en Medvedev moet sluiten, om zich zo te weer te stellen tegen de islam (https://www.catholica.nl/mijn/mobiel/pagina/6804).
Op Van Goors persoonlijke pagina met de veelzeggende titel “Unie, religie en militie” (een aangepast artikel met dezelfde titel staat op Catholica: http://www.catholica.nl/mijn/mobiel/pagina/5909 en weer een ander aangepast stuk op Conservatismeweb: http://www.conservatismeweb.nl/node/257) wees de hoofdredacteur van Bitter Lemon naast de christelijke bron nog twee andere bronnen aan, die de Westerse beschaving zouden hebben gestempeld: de klassieke en de Teutoonse (!) bron. Van Goor laat bovendien duidelijk zien te zijn beïnvloed door het theocratische en nationalistische denken van de hervormde theoloog A.A. van Ruler (1908-1970) wanneer hij stelt: “Iedere Nederlander maakt volgens zijn geboorte deel uit van een christelijke natie en heeft te maken met de kerk van Nederland: de Nederlandse Hervormde Kerk. […] Iedereen, en ook mensen van andere ‘godsdiensten’ hebben zich daarnaar te voegen. Tot heil van zichzelf, van hun naaste en van de cultuur en samenleving in haar geheel.” Volgens Van Goor sluit God een verbond met volken, naar analogie van zijn verbond met Israël. In Nederland heette dit verbond de Unie van Utrecht van 1579, in Zwitserland de Eidgenossenschaft en in het Zuiden van de Verenigde Staten de Confederation.
In de zuivere gemeenschap van dappere uitverkorenen die bang zijn om hun identiteit te verliezen is geen ruimte voor het andere, het vreemde, het vrouwelijke, het zwakke, de ergernis, het skandalon. Het conservatieve christendom lijkt zo alleen voor ‘echte’ mannen te zijn weggelegd. René Schmitt verwoordde dit het duidelijkst in zijn artikel ‘300: Sparta en het aristocratische ideaal’ (dit staat ook op Catholica: http://www.catholica.nl/mijn/mobiel/pagina/6066/300-sparta-en-het-aristocratische-ideaal) over de bioscoopfilm over de slag bij Thermopylae. Zoals de dappere Spartanen hun vrijheidsstrijd verloren tegen de Perzen vanwege het verraad van de verschoppeling Ephialtes, zo dreigen de conservatieven hun strijd tegen de islam te verliezen vanwege het verraad van de links-radicalen, “maatschappelijke verschoppelingen die uit ressentiment of medelijden in opstand komen tegen het goede en het schone.”
Hoewel Van Goor en Schmitt natuurlijk geen terroristen zijn, lijkt hun conservatief christelijke wereldbeeld als twee druppels water op dat van Breivik. De laatste zag zichzelf ook als een weerbaar conservatief christen, die zich moest wapenen tegen de islam en zich erg boos maakte over het zogenaamde verraad van links. Het verschil is natuurlijk dat de oorlogstaal door Breivik werd omgezet in oorlogshandelingen.
Noch Wilders, noch Niemöller, noch Van Goor, noch Schmitt roepen op tot geweld. Ik ben het, ik het herhaal het nog eens, niet eens met Breedveld, die ‘domrechts’ direct verantwoordelijk stelt voor rechts-extremistische moorden door gekken als Breivik. Maar indirect is er mijns inzien wel zeker een verband. Dankzij de militante retoriek en oorlogsmetaforen is er een klimaat ontstaan, dat gekken als Breivik misschien wel het mentale laatste zetje geeft, om strijdbare woorden in daden om te zetten. En internet, als vrije vijver voor allerlei ideeën, hoe exotisch en extremistisch ook, versterkt het radicaliseringsproces. Het dagblad Trouw heeft gelijk: ook het conservatief-christelijke denken kan radicaliseren en in terroristische daden uitmonden.
De heren van Catholica zien dit natuurlijk anders. Zo weet schrijver Bert Brouwer het heel zeker: de kogels in Noorwegen kwamen keihard van links (zie: http://www.catholica.nl/archief/16897/kogels-in-noorwegen-kwamen-keihard-van-links).